Para ve Bütçe

Tıpkı sağlık kontrolü gibi, yılda bir kez finansal durumunun tam bir check-up’ını yap. Kredi raporunu kontrol et, sigorta kapsamlarını gözden geçir, yatırım portföyünün performansını değerlendir ve emeklilik planının yolunda olup olmadığını kontrol et.

Sadece para biriktirmek için değil, “ne için” biriktirdiğini bilmek için otur ve 10 yıl sonra yaşamak istediğin hayatın aylık maliyetini kalem kalem hesapla. Bu somut hedef, bugünkü fedakarlıklarını anlamlı kılar.

Para konusunda endişeli hissettiğinde, yürüyüşe çık, meditasyon yap, bir arkadaşınla dertleş veya sadece derin nefes al. Zihinsel sağlığın, doğru finansal kararlar alabilmen için bir ön koşuldur.

Sadece ikinci el satmakla kalma. Ucuza aldığın eski bir mobilyayı (sandalye, masa) zımparalayıp boyayarak veya küçük onarımlar yaparak değerini artır ve daha yüksek bir fiyata sat. Bu, yaratıcılığını gelire dönüştürmenin bir yoludur.

Bölgendeki bir çiftlikle doğrudan anlaşarak, haftalık veya aylık sebze-meyve kutusu aboneliği almayı düşün. Bu sistemler genellikle aracıyı ortadan kaldırdığı için süpermarketlerden daha taze ve uygun fiyatlı ürünler sunar.

Daha az eşyanın daha fazla özgürlük getirebileceği fikrini benimse. İhtiyacın olmayan, sana yük olan, bakım gerektiren eşyaları elden çıkar. Harcama alışkanlıklarını “Bu bana gerçekten ne katacak?” sorusuyla şekillendirerek daha sade ve daha az masraflı bir hayat sür.

Müzik, dizi/film platformları gibi “aile paketi” sunan dijital servisleri, güvendiğin aile üyeleri veya arkadaşlarınla ortak kullanıp maliyeti bölüşün.

Partnerinle ortak bir bütçe yapıyorsanız, her şeyi – bölüşmek yerine, gelirleriniz oranında katkıda bulunmayı düşünün. Örneğin, toplam gelirin ‘ını kazanan kişi, ortak giderlerin de ‘ını karşılayabilir. Bu, daha adil bir sistemdir.

Bütçendeki en büyük 3 harcama kalemini (genellikle kira, ulaşım, gıda) belirle. Küçük şeyleri kısmak yerine, bu büyük kalemlerden birinde yapacağın anlamlı bir değişikliğin (daha uygun bir eve taşınmak, arabayı satmak gibi) bütçen üzerinde devasa bir etki yaratacağını anla.

Harcamalarını bir piramit gibi düşün. En altta hayati ihtiyaçlar (barınma, gıda), bir üstte güvenlik ihtiyaçları (sigorta, acil durum fonu), daha üstte sosyal ihtiyaçlar ve en tepede ise lüks istekler yer alsın. Her zaman önce en alttaki kategorinin tamamen güvende olduğundan emin ol.

Kendine ilginç bir kural koy. Örneğin, “Bu hafta İstanbul’da hava 25 derecenin üzerine çıktığı her gün kumbaraya 10 TL atacağım” veya “Yağmur yağan her gün 5 TL biriktireceğim”. Bu, birikim sürecine eğlenceli ve beklenmedik bir element katar.

İŞKUR’un web sitesine girerek, olası bir iş kaybı durumunda işsizlik maaşı alabilmek için hangi şartları (prim gün sayısı vb.) sağlaman gerektiğini ve ne kadar süreyle bu maaşı alabileceğini öğren. Bu bilgi, acil durum fonunu planlarken sana yol gösterir.

Her yeni telefon veya bilgisayar modeli çıktığında hemen yenileme. Mevcut cihazın hala işini görüyorsa, onu bir yıl daha kullanmaya karar ver. Bu tek bir karar, seni binlerce liralık bir harcamadan kurtarabilir.

Geçmişte yaptığın bir finansal hatayı (örneğin kötü bir yatırım, gereksiz bir borç) düşün. Bu hatayı neden yaptığını ve sana ne öğrettiğini bir yere yaz. Hataları birer öğrenme fırsatı olarak görmek, gelecekte aynı tuzağa düşmeni engeller.

Belediyenin halk kütüphanesine ücretsiz üye ol. Kitaplara, dergilere, bazen filmlere ve hatta online kaynaklara para vermeden erişebilirsin. Bu, kişisel gelişim ve eğlence maliyetlerini sıfırlamanın en kolay yoludur.

Her yıl trafik, kasko veya konut sigortanı yenilemeden önce en az 3 farklı sigorta şirketinden veya acenteden teklif al. Mevcut şirketine, daha iyi bir teklif aldığını belirterek indirim isteyebilirsin.

Bir yatırım hesaplayıcısı sitesine gir ve her ay sadece 500 TL biriktirmenin, yıllık ortalama -15 gibi makul bir getiriyle 20-30 yıl sonra nasıl devasa bir rakama ulaşacağını kendi gözlerinle gör. Bu görselleştirme, uzun vadeli birikim için en büyük motivasyon kaynağıdır.

Elinize vergi iadesi gibi beklenmedik bir para geçtiğinde, bunu üçe böl: Bir kısmıyla küçük bir borcu kapat veya birikime ekle, bir kısmıyla kendini ödüllendir, bir kısmını ise bir sonraki beklenmedik harcama için kenara koy.

Sadece en ucuz olanı değil, sana en çok “değer” katan şeyi satın al. Senin için önemli olan deneyimlere (seyahat, eğitim) para harcamaktan çekinme, ama sana bir şey katmayan anlamsız ve materyalist harcamaları (marka takıntısı gibi) hayatından çıkar.

Her gün para hakkında onlarca karar vermek yerine, finansal hayatını otomatikleştir. Otomatik ödemeler, otomatik birikim transferleri, haftanın aynı günü yemek planı yapmak gibi rutinler, irade gücünü daha önemli kararlar için saklamanı sağlar.

Senin gibi finansal durumunu düzeltmek isteyen bir arkadaşınla anlaş. Haftalık veya aylık olarak birbirinize hedeflerinizdeki ilerlemeyi raporlayın. Başarılarınızı birlikte kutlayın, zorlandığınızda birbirinize destek olun.

Terfi aldığında veya maaşına zam geldiğinde, hemen yaşam standardını yükseltme. Bunun yerine, artan gelirin en az yarısını doğrudan birikim veya yatırım hedeflerine yönlendir. Geri kalan yarısıyla yaşam standardını “ölçülü” bir şekilde iyileştir.

Bir hafta boyunca, bir şeyi satın almadan hemen önce ne hissettiğini küçük bir not defterine yaz (stresli, sıkılmış, mutlu, ödüllendirilmiş vb.). Bu, hangi duygusal tetikleyicilerin seni harcamaya ittiğini anlamanı ve bu kalıpları kırmanı sağlar.

Elinize toplu bir para (kıdem tazminatı, ikramiye, miras) geçtiğinde, onu hemen harcama. Parayı en az 1-2 ay yüksek faizli bir mevduat hesabında beklet. Bu sırada, parayı en verimli nasıl kullanacağını (yüksek faizli borçları kapatmak, acil durum fonu oluşturmak, yatırım yapmak gibi) sakince planla.

Kişisel finans çok geniş bir alan. Her şeyi aynı anda öğrenmeye çalışmak yerine bir konu seç (örneğin “hisse senedi temel analizi”, “gayrimenkul yatırımı” veya “kripto paraların temelleri”) ve o konuda derinlemesine bilgi edin. Adım adım ilerlemek daha etkilidir.

Her hafta banka hesabına gir ve bakiyeni en yakın 10’luk veya 100’lük sayıya aşağı yuvarla. Örneğin, hesabında 1.284 TL varsa, 4 TL veya 84 TL’yi birikim hesabına aktararak bakiyeni 1.280 TL veya 1.200 TL yap. Bu, farkında olmadan birikim yapmanın bir başka oyunlaştırılmış yoludur.

Bir bankacı, sigortacı veya yatırım danışmanı ile konuşurken, onların senden daha fazla bilgiye sahip olduğunu ve kendi kurumlarının ürünlerini satmaya teşvik edilebileceklerini unutma. Karar vermeden önce her zaman ikinci bir görüş al veya kendi araştırmanı yap.

O hafta için ana bir malzeme seç (örneğin tavuk, mercimek veya patates) ve tüm hafta boyunca öğle yemeklerini bu ana malzemenin farklı versiyonlarını kullanarak hazırla. Bu, market alışverişini basitleştirir ve yemek planlama stresini azaltır.

Partnerinizle evlenmeyi planlıyorsanız, mutlaka bir “para randevusu” düzenleyin. Birbirinizin gelirlerini, borçlarını, finansal hedeflerini ve para alışkanlıklarını dürüstçe konuşun. Finansal şeffaflık, sağlıklı bir evliliğin temelidir.

Aile üyeleri veya ev arkadaşlarınla birlikte, bir sonraki ay elektrik, su veya doğalgaz faturasını kimin daha çok düşüreceği konusunda tatlı bir yarışma düzenle. Kaybedenler bir sonraki ortak aktiviteyi ısmarlar. Bu, tasarrufu eğlenceli bir oyuna dönüştürür.

İnternet, telefon veya dijital TV platformu gibi hizmet sağlayıcılarını, taahhüt süren bittiğinde ara. Genellikle yeni müşterilere sundukları daha avantajlı bir tarife olup olmadığını veya mevcut paketinde bir indirim yapıp yapamayacaklarını sor. Çoğu zaman, müşteriyi kaybetmemek için indirim yapmaya veya daha iyi bir paket sunmaya isteklidirler.

Bütçeni aşan bir sosyal etkinliğe davet edildiğinde, “Bu seferlik bütçeme uymuyor ama bir sonraki sefere daha uygun fiyatlı bir yerde kahve içelim mi?” gibi dürüst ama nazik bir yanıt ver. Finansal sınırlarını korumak, sahte bir sosyallikten daha değerlidir.

Yılın başında bir takvim al ve tüm finansal olarak önemli günleri işaretle: vergilerin son ödeme tarihleri, sigorta yenilemeleri, doğum günleri, bayramlar, beklenen büyük harcamalar (okul taksidi gibi). Bu, sürpriz harcamaları ortadan kaldırır ve büyük ödemeler için önceden plan yapmanı sağlar.

Eğer her ayın belirli bir döneminde (örn: ayın 15’i) nakit sıkışıklığı yaşıyorsan, bazı büyük faturalarını (kira gibi) ikiye bölerek ödeyip ödeyemeyeceğini ev sahibinle veya kurumla konuşmayı dene. Maaşını alır almaz ilk yarısını, ay ortasında diğer yarısını ödemek nakit akışını dengeleyebilir.

Bütçe takibinin bir adım ötesine geç. Bir excel tablosu veya uygulama kullanarak varlıklarını (nakit, yatırım, ev) ve borçlarını (kredi, kredi kartı borcu) düzenli olarak listele. Varlıklar – Borçlar = Net Değer. Amacın, giderleri kısıp tasarruf yaparken aynı zamanda bu net değeri düzenli olarak artırmak olmalıdır.

Bir harcama kararı verirken kendine sor: “Bunu yapmak, 5 yıl sonraki benim hedeflerine hizmet ediyor mu, yoksa ondan çalıyor mu?” Bu bakış açısı, anlık zevkler yerine uzun vadeli refahı önceliklendirmeni sağlar.

Çocuklarınıza harçlıklarını yönetmeleri için üç ayrı kavanoz verin: BİRİKİM, HARCAMA ve PAYLAŞMA. Aldıkları harçlığı bu üç kavanoz arasında nasıl bölüştüreceklerine kendileri karar versinler. Bu, küçük yaşta bütçeleme ve paranın farklı amaçlarını öğretir.

Sadece sosyal davetlere değil, sana zorla bir şey satmaya çalışan tezgâhtarlara, gereksiz sigorta poliçelerine, ihtiyacın olmayan kredi kartı limit artışlarına net bir şekilde “Hayır, teşekkürler” demeyi öğren. Her “hayır”, potansiyel bir finansal hatayı engeller.

Bırakmak istediğin her kötü alışkanlık (örn: gereksiz yere taksiye binmek, sigara içmek, fast food sipariş etmek) için bir kavanoz oluştur. Bu alışkanlığı her yaptığında, o harcamanın bedeli kadar parayı kavanoza atmayı bir kural haline getir. Ay sonunda bu parayı doğrudan birikim hesabına aktar.

Seni motive eden kısa ve güçlü bir finansal cümle belirle. “Borçlarımdan özgürleşiyorum”, “Her gün finansal geleceğime yatırım yapıyorum” gibi. Zorlandığın veya harcama isteği duyduğun anlarda bu mantrayı içinden tekrar etmek, hedeflerine odaklanmana yardımcı olur.

Yapmaktan hoşlanmadığın ama yapman gereken bir finansal görevi (örneğin bütçe takibi), sadece yapmaktan keyif aldığın bir aktivite sırasında yapmaya kendini şartla. Örneğin, “Sadece en sevdiğim diziyi izlerken haftalık harcamalarımı kontrol edeceğim.” Bu, sıkıcı finansal görevleri daha çekici hale getirir.

BES’e yatırdığın her 100 TL için devletin 30 TL ek katkı sağladığını unutma. Bu, neredeyse hiçbir yatırım aracında bulunmayan garantili bir getiri demektir. Sadece emeklilik için değil, bu eşsiz devlet desteğinden faydalanmak için minimum tutarda bile olsa bir BES hesabı açmayı düşün.

Maaş gününde banka hesabından seçtiğin bir yatırım fonuna veya hisse senedine otomatik olarak küçük bir miktar para aktarılması için talimat ver. Piyasaların düşüşte mi yoksa yükselişte mi olduğunu düşünmeden, düzenli alım yaparak uzun vadede maliyetini ortalamış olursun. Buna “Dolar Maliyet Ortalaması” denir ve piyasayı zamanlama stresini ortadan kaldırır.

Yatırım yapacağın emeklilik veya yatırım fonunu seçmeden önce, devletin resmi platformu olan TEFAS’a gir. Buradan tüm fonların geçmiş performanslarını, yönetim ücretlerini ve içeriklerini şeffaf bir şekilde karşılaştırabilir, başkalarının tavsiyesiyle değil, kendi araştırmanla en doğru kararı verebilirsin.

Bir hafta boyunca hiç market alışverişi yapmamayı hedefle ve sadece evdeki kiler, buzdolabı ve derin dondurucudaki malzemelerle öğünlerini planla. Bu, hem gıda israfını önler hem de o haftaki market bütçenin tamamının cebinde kalmasını sağlar.

Finansal durumun ve hedeflerin zamanla değişebilir. Her üç ayda bir bütçeni, birikim hedeflerini ve yatırım stratejini gözden geçir. Planını mevcut koşullara göre güncellemek, yolda kalmanı sağlar.

Mümkünse, tek bir maaşa bağımlı kalmak yerine küçük de olsa ikinci veya üçüncü bir gelir akışı yaratmaya çalış. Bu, pasif gelir (kira, temettü) veya aktif bir ek iş olabilir. Bu, ana gelir kaynağını kaybetme riskine karşı seni korur.

Temizlik malzemeleri, temel gıda ürünleri gibi birçok kategoride, ünlü markalarla neredeyse aynı kalitede ancak çok daha uygun fiyatlı market markaları bulunur. Bu ürünlere bir şans vererek market faturasını önemli ölçüde düşürebilirsin.

Para yönetimini iyi yaptığını düşündüğün, güvendiğin birini (bir aile üyesi, arkadaş veya tanınmış bir finans uzmanı) takip et. Onların para hakkındaki düşünce yapısını ve alışkanlıklarını anlamaya çalışmak, sana ilham ve yeni fikirler verebilir.

Araç sigortası, emlak vergisi, yıllık üyelikler gibi senede bir kez gelen büyük ödemeler için her ay 1/12’sini kenara koy. Böylece ödeme zamanı geldiğinde büyük bir nakit çıkışı yapmak yerine, birikmiş fondan rahatça ödeyebilirsin.