Seçim döneminde, partinizin milletvekili veya belediye başkanı aday adaylarıyla yapacağınız toplantılarda, onlara seçildikleri takdirde yapacakları atamalarda (danışman, müdür, başkan yardımcısı vb.) sadece liyakati esas alacaklarına, akraba veya parti kayırmacılığı yapmayacaklarına dair yazılı bir “liyakat taahhütnamesi” imzalatmayı teklif edin. Bunu imzalamaktan kaçınanları kamuoyuna duyurun.
Büyük bir kamu projesinin (baraj, maden, sanayi tesisi) sadece çevresel değil, aynı zamanda bölge halkı üzerindeki “sosyal etkilerini” (yerinden edilme, kültürel dokunun bozulması, geçim kaynaklarının kaybı) de ölçen bir raporun hazırlanıp hazırlanmadığını sorun. Eğer hazırlanmadıysa, projenin insan odaklı olmadığını ve sosyal maliyetlerinin hesaplanmadığını belirterek eleştirin.
Bir gazete veya TV’nin, masumiyet karinesini ihlal ettiğini, bir kişinin özel hayatını izinsiz yayınladığını, haberde kaynak göstermediğini veya iftira attığını düşünüyorsanız, durumu Basın Konseyi’ne veya Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin Hak ve Sorumluluk Bildirgesi çerçevesinde şikayet edebilirsiniz. Bu, medyanın kendi kendini denetlemesi için bir yoldur.
Bazı ana muhalefet partileri, iktidarın her bakanlığına karşılık bir “gölge bakan” atar. Bu gölge bakanların, sorumlu oldukları alandaki hükümet politikalarını ne kadar yakından takip ettiğini, ne gibi alternatif politikalar ürettiklerini ve ne kadar yapıcı eleştiriler getirdiklerini izleyerek, muhalefetin iktidara ne kadar hazır olduğunu ölçebilirsiniz.
Belediyenizin başka bir şehirle imzaladığı ve genellikle kültürel veya teknik işbirliği amacı güden “kardeş şehir” protokollerinden farklı olarak “ikiz şehir” protokolleri, daha somut proje ortaklıkları içerebilir. Bu protokollerin içeriğini ve bu kapsamda hangi somut adımların atıldığını, şehre ne gibi faydalar sağlandığını sorgulayın.
Hükümet, çipli kimlik, yeni pasaport gibi belgeleri belirli aralıklarla değiştirdiğinde, bu değişikliğin getirdiği güvenlik faydalarını, eski sistemin neden yetersiz kaldığını ve bu değişim projesinin (yazılım, donanım, baskı maliyetleri) toplamda kamuya ne kadara mal olduğunu ilgili bakanlığa (İçişleri, Ulaştırma) sorun.
Bir kuruma (okul, hastane, belediye) gönderilen bir müfettişin, soruşturma sonunda bir rapor hazırladığını öğrendiyseniz, Bilgi Edinme yoluyla, “Müfettiş raporu sonucunda hangi idari veya cezai işlemlerin başlatıldığını, kimlere ne gibi yaptırımlar uygulandığını” sorun. Müfettiş raporlarının hasıraltı edilmesini bu şekilde engelleyebilirsiniz.
Belediyenizin veya bakanlıkların, kamuya ait olan ve kişisel veri içermeyen tüm verileri (ulaşım, suç, sağlık, bütçe, çevre verileri) herkesin ücretsiz olarak kullanabileceği, makine tarafından okunabilir formatlarda (Excel, CSV, API) yayınlamasını talep edin. Bu, şeffaflığı artırır ve sivil toplumun, akademisyenlerin ve girişimcilerin bu verilerle yeni çözümler üretmesini sağlar.
Okullar, hastaneler, muhtarlıklar, spor salonları gibi kamu binalarının geniş çatı yüzeylerinin, güneş enerjisi panelleri (GES) ile kaplanması için belediyenize veya valiliğe bir proje önerisi sunun. Projenin kendini ne kadar sürede amorti edeceğini ve sonrasında kamuya ne kadar enerji tasarrufu sağlayacağını basit bir hesapla göstererek, yenilenebilir enerjiye geçiş için somut bir…
Bir kamu kurumunun kullandığı bir yazılımın, bir sloganın veya bir tasarımın, başka bir şirkete veya şahsa ait bir patent veya markayı ihlal ettiğini düşünüyorsanız, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun online veri tabanından bu patent veya markanın kime ait olduğunu kontrol edebilir, bir ihlal varsa durumu hem hak sahibine hem de…
Bir siyasetçinin sadece ne söylediğine değil, nasıl söylediğine de odaklanın. Konuşma sırasında yaptığı vurgular, duraksamalar, kaçındığı kelimeler, ses tonundaki değişimler ve beden dili (el hareketleri, mimikler), genellikle sözlerinden daha fazla şey anlatır. Bu “satır arası” okumaları, liderin gerçek niyeti ve kendine güveni hakkında ipuçları verir.
RTÜK, TV kanallarına yayın lisansı verirken, onların uyması gereken teknik, mali ve idari şartları belirler. Bir kanalın sürekli olarak nefret söylemi yaydığını, dezenformasyon yaptığını veya mali yükümlülüklerini yerine getirmediğini düşünüyorsanız, RTÜK’e başvurarak “kanalın lisans şartlarına uyup uymadığının denetlenmesini” ve şartları ihlal ediyorsa lisansının gözden geçirilmesini talep edebilirsiniz.
Yaşadığınız ülkenin (Almanya, Fransa, ABD vb.) yerel veya ulusal parlamenterine, Türkiye’de yaşanan spesifik bir hak ihlali (gazeteci tutuklanması, belediyeye kayyum atanması vb.) hakkında bilgi notu gönderin. Kendi parlamentolarında Türkiye Dışişleri Bakanı’na sorulmak üzere bir soru önergesi vermelerini veya konuyu meclis gündemine taşımalarını rica edin.
Orman Kanunu’ndaki değişikliklerle “2B Arazisi” veya “orman vasfını yitirmiş arazi” olarak tanımlanan yerler, Hazine tarafından satılabilir veya kiralanabilir. Bu satışları Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nün sitesinden takip edin. Ekolojik olarak değerli bir alanın bu şekilde elden çıkarılmasına karşı, Orman Mühendisleri Odası veya çevre dernekleri ile birlikte dava açın.
Bir kamu kurumuyla yaşadığınız her sorunda hemen dava açmak yerine, arabuluculuk veya uzlaştırma gibi yolları deneyin. Özellikle Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsman), kurum ile sizin aranızda bir “arabulucu” rolü oynayarak, daha hızlı ve daha az masraflı bir çözüm bulunmasını sağlayabilir.
Vakıflar, yöneticilerine maaş veya “huzur hakkı” ödeyebilir. Kamuoyunda tanınan bir siyasetçinin veya yakınının yöneticisi olduğu bir vakfın mali tablolarını (eğer kamuya açıklıyorlarsa) veya faaliyet raporlarını inceleyerek, bu görev karşılığında fahiş bir gelir elde edilip edilmediğini, vakfın bir zenginleşme aracına dönüşüp dönüşmediğini sorgulayın.
Belediyenizin veya bir bakanlığın yaptığı okul, hastane, kültür merkezi gibi bir binanın toplam ihale bedelini, aynı dönemde, benzer büyüklükte ve farklı bir şehirde yapılan emsal bir binanın maliyetiyle karşılaştırın. Arada fahiş bir fark varsa, bu durumun nedenlerini (proje detayları, arsa maliyeti, malzeme kalitesi veya yolsuzluk) sorgulayın.
Anayasal hakkını kullanarak greve çıkan veya protesto yapan işçilerin (belediye temizlik işçileri, fabrika işçileri vb.) olduğu bir eyleme gidin. Onlarla konuşarak taleplerini öğrenin, sosyal medyada bu talepleri duyurun, onlara su veya yiyecek götürerek moral verin. Bu, siyasi iktidarların ve şirketlerin, emek haklarını görmezden gelmesine karşı bir dayanışma eylemidir.
Mahallenizin en yaşlı sakinleriyle röportajlar yaparak, sokağın, parkın, eski binaların geçmişteki hallerini, eski komşuluk ilişkilerini ve önemli olayları kaydedin. Bu kayıtları bir blogda veya sosyal medya hesabında yayınlayarak, mahallenin hafızasını ve kimliğini koruyun. Bu, kentsel dönüşüm veya soylulaştırma projelerinin dayattığı kimliksizliğe karşı kültürel bir direniştir.
AİHM’nin web sitesinden (HUDOC veritabanı), Türkiye aleyhine sonuçlanmış davaları ve ihlal kararlarını (ifade özgürlüğü, adil yargılanma, mülkiyet hakkı vb.) düzenli olarak takip edin. Hükümetin, bu ihlalleri gidermek ve tazminatları ödemek dışında, gelecekte benzer ihlalleri önlemek için hangi yasal değişiklikleri yaptığını veya yapmadığını sorgulayın.
Okul Aile Birlikleri, velilerden bağış toplayabilir. Bu paraların nerelere harcandığını (temizlik malzemesi, fotokopi, tadilat vb.), harcamaların faturalı olup olmadığını ve bütçenin genel kurulda (tüm velilerin katıldığı toplantı) onaylanıp onaylanmadığını takip edin. Şeffaflık talep ederek, bu paraların verimli kullanılmasını sağlayın.
Belediyenin veya lisanslı firmaların koyduğu kağıt, cam, plastik kumbaralarının dolup taştığını ve zamanında boşaltılmadığını gözlemlerseniz, durumu fotoğraflayarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’ne şikayet edin. Atık yönetimi planına uymayan belediye veya firmaya ceza kesilmesini sağlayabilirsiniz.
Yüksek bir makama gelmiş veya aday olmuş bir siyasetçinin, geçmişte yazdığı yüksek lisans/doktora tezini veya akademik makalelerini YÖK’ün Ulusal Tez Merkezi’nden veya üniversite kütüphanelerinden bularak okuyun. Tezin içeriği, siyasetçinin dünyaya bakışını, entelektüel kapasitesini ve uzmanlık alanını anlamak için önemli bir kaynaktır. Ayrıca, “intihal” (aşırma) olup olmadığını da basit kontrollerle denetleyebilirsiniz.
Belediyeye bağlı otobüs, metro, vapur gibi araçların filo yaşını, son teknik bakımlarının ne zaman yapıldığını ve uluslararası güvenlik standartlarına (örn: yangın söndürme sistemleri) uygun olup olmadığını Bilgi Edinme yoluyla sorun. Eski ve bakımsız bir filonun, kamu güvenliğini nasıl riske attığını vurgulayın.
Osmanlı veya Cumhuriyet’in ilk dönemlerine ait bir arazi, vakıf, nüfus kaydı veya siyasi bir olay hakkında araştırma yapıyorsanız, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’na başvurarak, konuyla ilgili belgelerin dijital kopyalarını talep edebilirsiniz. Bu, resmi tarihin arka planını anlamak için temel bir yoldur.
Kamu kurumlarının stratejik planlarında, hedeflerine ulaşıp ulaşmadıklarını ölçmek için “performans göstergeleri” belirlemeleri gerekir. (Örn: “2025’te mezunların iş bulma oranını artırmak”). Yıllık faaliyet raporlarında bu göstergelerin ne kadarının gerçekleştiğini kontrol edin. Gerçekleşmeyen hedeflerin nedenlerini sorgulayarak, kurumları hesap vermeye zorlayın.
Siyasi Partiler Kanunu, partilerin aday listelerinde belirli oranlarda engelli ve genç adaylara yer vermesini teşvik eder. Bir seçim öncesi, partilerin YSK’ya sunduğu milletvekili veya belediye meclis üyesi aday listelerini inceleyerek, bu kotalara ne kadar uyulduğunu, kotaların göstermelik olarak son sıralarda mı yoksa seçilebilir yerlerde mi kullanıldığını denetleyin.
1. Derece Arkeolojik veya Doğal Sit Alanı olan bir yerin statüsünün, yapılaşmaya olanak tanıyacak şekilde 2. veya 3. dereceye düşürülmesi kararı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından alınır. Bu kararlara, Resmi Gazete’de yayınlandıktan sonraki 60 gün içinde İdare Mahkemesi’nde dava açarak itiraz edebilirsiniz.
Birçok kurum (hastaneler, belediyeler, nüfus müdürlükleri), hizmet kalitesini ölçmek için memnuniyet anketleri yapar. Bu anketlerin sonuçlarını, hangi alanlarda en çok şikayet olduğunu ve bu şikayetleri gidermek için ne gibi iyileştirmeler yapıldığını Bilgi Edinme yoluyla talep edin.
Bazı dernek ve vakıflara, Cumhurbaşkanı kararıyla “kamu yararına çalışan” statüsü verilir. Bu statü onlara vergi muafiyeti gibi ciddi ayrıcalıklar tanır. Bu statüye sahip bir kuruluşun, amacından saparak ticari veya siyasi faaliyetlere odaklandığını düşünüyorsanız, durumu kanıtlarıyla birlikte Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü’ne ve CİMER’e bildirin.
Belediye veya UKOME tarafından yapılan yeni taksi plakası, minibüs veya dolmuş hattı ihaleleri, büyük bir rant kapısı olabilir. Bu ihalelerin hangi usulle (açık artırma, kapalı zarf vb.) yapıldığını, kimlerin katıldığını ve sonuçlarını takip ederek, sürecin şeffaf ve rekabetçi bir şekilde yürütülüp yürütülmediğini denetleyin.
Mahkemeler, ancak çok istisnai durumlarda (ulusal güvenlik, genel ahlak) bir olayla ilgili “yayın yasağı” kararı alabilir. Bu kararın, halkın haber alma hakkını ve basın özgürlüğünü ölçüsüz bir şekilde kısıtladığını düşünüyorsanız, Basın Konseyi’ne, Gazeteciler Cemiyeti’ne ve barolara durumu bildirerek, karara karşı hukuki yollara başvurulması için kamuoyu oluşturabilirsiniz.
Kamu kurumlarının girişindeki resmi ilan panoları, genellikle gözden kaçar. Ancak imar planı askı ilanları, ihale duyuruları, sınav sonuçları gibi birçok önemli tebligat burada yayınlanır. Haftada bir bu panoların fotoğrafını çekerek, dijitalde yayınlanmayan veya gözden kaçırılmak istenen kritik bilgileri yakalayabilirsiniz.
Belediyeye veya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü’ne ait olan stadyum, spor salonu, yüzme havuzu gibi tesislerin haftalık kullanım çizelgesini Bilgi Edinme yoluyla isteyin. Tesislerin ne kadar süreyle halkın serbest kullanımına açık olduğunu, ne kadarının profesyonel veya özel kulüplere tahsis edildiğini öğrenin. Kamu tesislerinin halka daha fazla açılması için talepte bulunun.
Türkiye’de seçimlerin finansmanının şeffaflığı konusunda çalışan dernek ve platformları (örn: Siyasi ve Ekonomik Sosyal Araştırmalar ve Strateji Geliştirme Merkezi – SESRIC) takip edin. Bu kuruluşların raporları, partilerin beyan ettiği harcamalarla miting ve reklam gibi görünür harcamalar arasındaki farkları ortaya koyarak, kayıt dışı siyasi finansmanı sorgulamanızı sağlar.
Bir kamu görevlisinin, sorumlu olduğu alanda faaliyet gösteren bir şirkette kendisinin, eşinin veya bir yakınının hissesi veya ortaklığı varsa, bu açık bir çıkar çatışmasıdır. Ticaret Sicil Gazetesi ve akrabalık bağlarını araştırarak bu tür ilişkileri ortaya çıkarabilir ve durumu Kamu Görevlileri Etik Kurulu’na ve kurumun teftiş kuruluna bildirebilirsiniz.
Her bölgede bulunan ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı olan Kalkınma Ajansları, yerel projelere ciddi hibe destekleri verir. Ajansın web sitesinden desteklenen projeler listesini inceleyerek, kamu kaynaklarının ne kadar verimli, yenilikçi ve bölge kalkınmasına yönelik projelere aktarıldığını denetleyin. Desteklerin genellikle belirli siyasi görüşe yakın belediyelere veya şirketlere gidip gitmediğini araştırın.
Mahallenizde güvenlik riski (uyuşturucu kullanımı, çökme tehlikesi vb.) oluşturan terk edilmiş bir bina varsa, sahibi özel mülk dahi olsa, belediyeye ve kaymakamlığa “kamu güvenliğini ve sağlığını tehdit ettiği” gerekçesiyle başvurarak, sahiplerine tebligat yapılmasını ve binanın yıkılması veya restore edilmesi için yasal sürecin başlatılmasını sağlayabilirsiniz.
Sosyal medyada veya bir arkadaş grubunda siyasi bir tartışma alevlendiğinde, moderatör rolü üstlenin. Taraflara “Bu iddianın kaynağı nedir?”, “Karşı tarafın argümanının haklı olabilecek bir yönü var mı?”, “Bu konuda ortak bir zemin bulabilir miyiz?” gibi sorular sorarak, tartışmayı kişisel saldırılardan politika ve çözüm odaklı bir zemine çekin.
Belediyeler, kamuya açık alanların engelli erişimine uygunluğunu denetlemek için komisyonlar kurar. Bu komisyonlarda STK temsilcileri ve gönüllü vatandaşlar yer alabilir. Engelli hakları konusunda çalışan bir derneğe üye olarak veya doğrudan belediyeye başvurarak bu komisyonda yer almayı talep edin ve denetimlere bizzat katılın.
Bakanlıkların, valiliklerin veya belediyelerin “temsil ve ağırlama” adı altında yaptığı harcamalar (akşam yemekleri, hediyeler, misafir ağırlama) genellikle büyük meblağlara ulaşabilir. Bilgi Edinme yoluyla, ilgilendiğiniz kurumun son bir yıllık temsil ve ağırlama giderlerinin dökümünü (nereye, ne kadar harcandığını) talep ederek, bu harcamaların kamusal bir amaç taşıyıp taşımadığını ve israf olup olmadığını…
“Acele kamulaştırma”, normal kamulaştırma sürecini bypass eden ve mülkünüze anında el konulmasını sağlayan istisnai bir yöntemdir. Genellikle savunma veya doğal afet gibi durumlarda kullanılır. Ancak bir konut veya AVM projesi için bu yola başvurulduysa, kararın “acil” olma gerekçesinin ne olduğunu Cumhurbaşkanlığı’na ve CİMER’e sorarak, bu yetkinin kötüye kullanılıp kullanılmadığını sorgulayın.
Devlet Su İşleri (DSİ) ve bazı büyükşehir belediyeleri, “Taşkın ve Sel Riski Haritaları” yayınlar. Dere yatağı veya vadi gibi riskli bir alanda yeni bir inşaat projesi onaylandığında, bu resmi risk haritalarını indirin. Proje alanı haritada yüksek riskli görünüyorsa, bu haritayı delil olarak kullanarak imar planına veya ÇED raporuna, “bilimsel verileri…
Halk kütüphanesine gidip katalogdan temel sosyal bilimler, tarih ve edebiyat eserlerini kontrol edin. Önemli yazarların veya farklı görüşlerin eksik olduğunu tespit ederseniz, kütüphane müdürlüğüne ve İl Kültür Müdürlüğü’ne resmi bir dilekçe ile “entelektüel çeşitliliğin ve çoğulculuğun sağlanması amacıyla” satın alınmasını önerdiğiniz kitapların bir listesini sunun.
Hava kalitesi sürekli “sağlıksız” veya “tehlikeli” seviyede olan şehirlerde, valilik ve belediyenin bir “Temiz Hava Eylem Planı” hazırlaması gerekir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’ne, şehriniz için böyle bir plan olup olmadığını, varsa hedeflerini (sanayi filtreleri, trafik düzenlemeleri vb.) ve bu hedeflere ulaşma oranını sorun. Plansızlık veya başarısızlık, yöneticilerin…
Büyük bir inşaat ihalesinin şartnamesinde, yüklenici firmanın çalıştırması gereken asgari mühendis, mimar, tekniker sayısı ve nitelikleri yazar. İhaleyi alan şirketin bu personele gerçekten sahip olup olmadığını, Ticaret Odası kayıtlarından veya hatta profesyonel sosyal ağlardan (LinkedIn gibi) araştırın. Eğer kadrosu yetersiz bir firmaya ihale verildiyse, durumu KİK’e ve CİMER’e bildirin.
Hatalı bir faiz kararı, bir bakanın istifası veya yanlış bir ekonomik politika sonrası döviz kurunda yaşanan ani bir artışın, devletin dış borç stoku üzerindeki anlık maliyetini (TL cinsinden) ekonomistlere veya bağımsız araştırma platformlarına sorun. “Bu kararın Türkiye’ye bir saatlik faturası X milyar TL” gibi somut verilerle siyasi kararların ekonomik sonuçlarını…
Kamu ihalelerinin teknik şartnamelerinde, kullanılacak malzemelerin (asfalt, beton, parke taşı vb.) uyması gereken Türk Standartları Enstitüsü (TSE) normları belirtilir. Bilgi Edinme yoluyla, yapılan işin teknik şartnamesini ve kullanılan malzemelere ait “TSE Uygunluk Belgeleri”ni talep edin. Eğer belgeler eksikse veya malzeme standart dışıysa, “kamu zararı” oluşturulduğu gerekçesiyle Sayıştay’a ve savcılığa bildirebilirsiniz.
Devlet Memurları Kanunu, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) şartı olmadan, çok kısıtlı sayıda üst düzey makama “istisnai memur” atanmasına izin verir. Şüpheli bir atama gördüğünüzde CİMER’e, “Sn. [İsim]’in [Makam]’a atanması, 657 sayılı kanunun hangi maddesi uyarınca yapılmıştır? Atama istisnai memuriyet kapsamında ise, hangi özel ve zorunlu şartlar gerekçe gösterilmiştir?” diye…
Sürekli tartışılan ama bilgi kirliliğinin çok olduğu bir konuda (örn: Suriyeli sığınmacılar, emeklilik sistemi, aşılar), resmi raporları, akademik makaleleri, güvenilir haberleri ve istatistikleri bir araya toplayan basit bir blog veya web sitesi (Google Sites veya WordPress ile ücretsiz) oluşturun. İnsanların doğru bilgiye ulaşabileceği, kaynakçalı bir referans noktası yaratarak dezenformasyonla mücadele…
