Bir mahkemede görülmekte olan davanızda, size uygulanan kanunun veya kanun hükmünde kararnamenin (KHK) Anayasa’ya aykırı olduğunu düşünüyorsanız, mahkemeden o kanunun iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurmasını talep edebilirsiniz. Buna “itiraz yolu” veya “somut norm denetimi” denir. Mahkeme talebinizi ciddi bulursa, dosyayı AYM’ye gönderir.
Belediyeler, büyük projeler için genellikle İller Bankası’ndan (İLBANK) kredi kullanır. Bilgi Edinme yoluyla belediyenize, “Son 5 yıl içinde İller Bankası’ndan hangi projeler için ne kadar kredi kullanılmıştır ve bu kredilerin güncel borç durumu nedir?” diye sorun. Bu, belediyenin borçlanma kapasitesini ve borcunu nerelerde kullandığını gösterir.
Bir kamu kurumunun veya görevlisinin hatalı, eksik veya geç bir işlemi nedeniyle maddi zarara uğradıysanız (örn: belediyenin kazdığı çukura düşüp yaralanmak, ruhsatı geç vererek zarara uğratmak), İdare Mahkemesi’nde o kuruma karşı “tam yargı davası” açarak maddi ve manevi tazminat talep edebilirsiniz.
Hükümetlerin çıkardığı vergi ve prim borcu yapılandırmalarından (“vergi afları”) en çok hangi şirketlerin veya sektörlerin yararlandığını, ne kadar borçlarının silindiğini veya taksitlendirildiğini, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na Bilgi Edinme yoluyla (genel ve istatistiki bilgi olarak) sorun. Bu afların sürekli hale gelmesinin adil vergi toplama üzerindeki etkisini sorgulayın.
Park, bahçe veya sokak aydınlatmalarının gereğinden fazla güçlü olduğunu, yanlış açıyla gökyüzünü aydınlattığını ve enerji israfına yol açtığını düşünüyorsanız, bu durumu “ışık kirliliği” olarak tanımlayın. Fotoğraflarıyla birlikte belediyenize ve CİMER’e başvurarak, hem enerji tasarrufu hem de doğal yaşamın korunması için aydınlatmaların standartlara uygun hale getirilmesini talep edin.
Türkiye’de sistematik hale geldiğini düşündüğünüz bir hak ihlali (örn: keyfi tutuklamalar, barınma hakkı ihlali, gıda güvensizliği) varsa, o konuyla ilgili BM Özel Raportörü’ne doğrudan e-posta ile bilgi notu ve kanıt gönderebilirsiniz. BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) web sitesinde tüm raportörlerin iletişim bilgileri ve görev alanları mevcuttur. Bu, konuyu uluslararası…
Birçok belediye, web sitesinde “Kent Rehberi” veya “Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS)” portalları sunar. Bu interaktif haritalar üzerinden kendi parselinizin üzerine tıklayarak, imar durumunu (konut, ticari, yeşil alan), kat iznini, yola terk olup olmadığını ve komşu parsellerin durumunu en ince detayına kadar görebilirsiniz. Bu, imar müdürlüğüne gitmeden ön bilgi almanın en…
Koruma altındaki bir alan (Sultanahmet, Kapadokya, Efes vb.) UNESCO Dünya Mirası listesindeyse, burada yapılacak her türlü ciddi proje öncesi UNESCO’ya rapor sunulması zorunludur. Projenin tarihi dokuya zarar vereceğini düşünüyorsanız, durumu kanıtlarıyla birlikte doğrudan UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’na ve UNESCO’nun Paris’teki Dünya Mirası Merkezi’ne bir mektupla bildirin. Uluslararası baskı, projeleri durdurabilir.
Her ay düzenli olarak satın aldığınız 30 temel ürünün (ekmek, peynir, yumurta, makarna, deterjan, ulaşım vb.) fiyatlarını bir deftere veya Excel tablosuna kaydedin. Ay sonunda kendi kişisel veya ailenizin aylık enflasyon oranını hesaplayın. Bu somut veriyi “İşte gerçek enflasyon!” diyerek sosyal medyada paylaşabilir, TÜİK’in açıkladığı oranlarla karşılaştırarak kamuoyunda bir farkındalık…
Sayıştay bir rapor yayınladıktan sonra, o raporun gereğinin yapılması kurumun kendi sorumluluğundadır. Bilgi Edinme yoluyla ilgili belediyeye veya bakanlığa, “[Rapor Numarası]’nolu Sayıştay raporundaki bulgularla ilgili hangi idari soruşturmaların başlatıldığını, sorumlular hakkında suç duyurusunda bulunulup bulunulmadığını ve alınan önlemlerin neler olduğunu” sorun. Bu, raporun unutulmasını engeller.
Bazı siyasi partiler veya siyasetçiler, yurt dışında (özellikle Almanya, Hollanda, Belçika gibi ülkelerde) dernek veya vakıf kurabilir. O ülkenin kamuya açık dernek ve vakıf sicillerini online olarak araştırarak, bu yapıların yöneticilerini, amaçlarını ve deklare ettikleri faaliyetleri inceleyin. Bu, yurt dışındaki para ve lobi trafiğini anlamak için bir ipucu olabilir.
Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay gibi yüksek mahkemelerin, toplumu yakından ilgilendiren davalarda verdiği kararların tam metinlerini ve özellikle “gerekçeli karar” kısımlarını kendi web sitelerinden okuyun. Bir kararın hangi hukuki ve felsefi temellere dayandığını anlamak, siyasi tartışmaların ötesinde yargının işleyişini kavramanıza yardımcı olur.
Bir ören yerinde veya müzede, bir turist rehberinin tarihi gerçekleri kasıtlı olarak çarpıttığını, siyasi propaganda yaptığını veya yanlış bilgi verdiğini duyarsanız, rehberin adını veya kokart numarasını alarak, durumu kanıtlarıyla birlikte Turist Rehberleri Birliği’ne (TUREB) veya ilgili Turist Rehberleri Odası’na şikayet edebilirsiniz.
Belediyenin su (İSKİ, ASKİ vb.) veya doğalgaz (İGDAŞ vb.) şirketiyle yaşadığınız bir abonelik sorununda, faturada veya hizmette bir haksızlık varsa ve şirket sorunu çözmüyorsa, bu belediye şirketini de Tüketici Hakem Heyeti’ne şikayet edebilirsiniz. Bu heyetlerin kararları mahkeme kararı niteliğindedir.
Bazen bir kanuna dayanılarak çıkarılan ama Resmi Gazete’de yayınlanmayan, sadece kurum içinde geçerli olan “yönerge”, “genelge” veya “usul ve esaslar” gibi düzenlemeler olabilir. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nu kullanarak, size uygulanan bir işlemin dayanağı olan bu alt düzenlemelerin bir kopyasını ilgili kurumdan talep edebilirsiniz.
Milletvekili dokunulmazlığı, sadece “kürsü dokunulmazlığı” (Meclis’teki söz ve düşünceleri) için mutlaktır. Adi suçlar için (hırsızlık, yaralama, hakaret vb.) ise sadece tutuklanmayı ve yargılanmayı dönem sonuna erteler, suçu ortadan kaldırmaz. Bir vekilin işlediği adi bir suç hakkında suç duyurusunda bulunabilir, fezleke hazırlanmasını ve dönem sonunda yargılanmasını sağlayabilirsiniz.
Hükümetin yurt dışına asker gönderme veya askeri harekat yapma kararları “tezkere” adı verilen bir izinle TBMM’den geçer. Bu tezkerelerin metinlerini, gerekçelerini ve hangi uluslararası hukuk kurallarına (BM Şartı vb.) dayandırıldığını TBMM web sitesinden okuyarak, ülkeyi savaşa sokabilecek kararların meşruiyetini ve dayanaklarını bir vatandaş olarak sorgulayabilirsiniz.
Meclis TV’de veya diğer kanallarda, bir siyasetçinin konuşmasının “teknik arıza” veya başka bir nedenle kesildiğini düşünüyorsanız, TBMM’nin web sitesindeki “Tutanaklar” bölümüne gidin. Burada, mecliste konuşulan her kelimenin sansürsüz ve tam deşifresi yayınlanır. Kesilen kısmın tam metnini buradan bulabilirsiniz.
AFAD veya belediyelerin, düzenlemekle yükümlü oldukları deprem, sel, yangın gibi afet tatbikatlarını yapıp yapmadıklarını sorun. Yapılan tatbikatların sonuç raporlarını, tespit edilen eksiklikleri ve bu eksikliklerin giderilmesi için ne gibi önlemler alındığını Bilgi Edinme Hakkı ile talep edin.
Moody’s, Fitch, S&P gibi kuruluşların Türkiye’nin kredi notu hakkında yayınladığı raporlar, hükümetin ekonomi politikalarına dair uluslararası piyasaların nasıl bir karne verdiğini gösterir. Bu raporlar genellikle ücretli olsa da, özetleri ve ana bulguları uluslararası haber ajanslarında (Reuters, Bloomberg) ve iyi ekonomi sitelerinde yayınlanır. Bu raporları takip ederek, ekonomi yönetimini dış bir…
TÜİK’in her yıl yayınladığı “İç Göç İstatistikleri” ve “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları” verilerini inceleyin. Şehrinizin neden sürekli göç verdiğini veya aldığını, bunun yerel ekonomi ve siyasetle olan bağını analiz edin. Bulgularınızı yerel gazetecilerle ve siyasetçilerle paylaşarak, şehrin geleceği hakkında bir tartışma başlatın.
Kamu İhale Kanunu’nun en çok eleştirilen maddesi, rekabete kapalı, davet usulüyle ihale yapılmasına olanak tanıyan 21/b gibi istisnalardır. EKAP üzerinden veya Sayıştay raporlarından, belediyenizin veya bakanlıkların bu istisna maddesini ne sıklıkla kullandığını takip edin. Bu maddenin sürekli kullanımı, şeffaflıktan kaçınıldığının bir göstergesi olabilir.
Toplumsal hafıza için önemli olan ancak unutturulmaya çalışılan bir olayın (maden faciası, katliam, hak ihlali) tanıklıklarını, fotoğraflarını, belgelerini ve haberlerini toplayarak basit bir web sitesi veya bir sosyal medya arşivi oluşturun. Bu “dijital anıt”, olayın resmi anlatılar karşısında unutulmasını engeller.
Eğitim, dış politika, ekonomi gibi alanlarda somut bir politika öneriniz varsa, bunu detaylı bir rapor haline getirip TESEV, SETA, TEPAV, BETAM gibi farklı siyasi görüşlere sahip düşünce kuruluşlarına gönderin. Bu kuruluşlar, politika yapıcılarla düzenli iletişim halindedir ve iyi bir fikri alıp geliştirerek siyasetin gündemine taşıyabilirler.
İmar Barışı (Yapı Kayıt Belgesi), bir binanın depreme dayanıklı olduğu anlamına gelmez, sadece kaçak kısımlarını yasal hale getirir. Komşusu olduğunuz veya almayı düşündüğünüz bir bina “İmar Barışı”ndan faydalanmışsa, binanın sahibi olmasanız bile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan binanın deprem risk analizi yapılıp yapılmadığına dair bilgi talep edebilirsiniz. Cevap olumsuzsa, bu durumu…
Toplu taşıma zamları, valilik, belediye ve ilgili odaların temsilcilerinden oluşan UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) tarafından karara bağlanır. Bu zam kararının maliyet artışlarını aşan, fahiş bir oranda olduğunu düşünüyorsanız, Tüketici Dernekleri aracılığıyla veya bireysel olarak, bu UKOME kararının iptali için İdare Mahkemesi’ne dava açabilirsiniz.
Siyasi tartışmalarda sıkça geçen ama tam anlamı bilinmeyen temel kavramlar (güçler ayrılığı, hukuk devleti, laiklik, başkanlık sistemi, parlamenter sistem vb.) hakkında Türk Demokrasi Vakfı, Anayasa Hukuku Araştırmaları Derneği gibi STK’ların veya üniversitelerin yayınladığı kısa, anlaşılır makaleleri ve sözlükleri okuyun. Bilinçli bir tartışma için doğru kavram bilgisi şarttır.
Kullandığınız bir kamu mobil uygulamasının (belediye, e-devlet vb.) kişisel bilgilerinizi sızdırdığını veya bir güvenlik açığı olduğunu fark ederseniz, durumu doğrudan kurumun Bilgi İşlem Dairesi’ne ve aynı zamanda Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı USOM’a (Ulusal Siber Olaylara Müdahale Merkezi) bildirin. Bu, binlerce vatandaşın verisinin korunmasını sağlayabilir.
Belediyeler zaman zaman sokak isimlerini veya numaratajı değiştirebilir. Bu değişikliğin belediye meclisi kararı veya encümen kararı ile usulüne uygun yapılıp yapılmadığını, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün Adres Kayıt Sistemi’ne (AKS) işlenip işlenmediğini belediyenin ilgili biriminden (Numarataj veya İmar Müdürlüğü) sorgulayın. Keyfi değişikliklere itiraz edebilirsiniz.
Bir bakanlığın veya belediyenin web sitesinin, görme engellilerin kullandığı ekran okuyucu programlarla uyumlu olup olmadığını veya renk körleri için uygun kontrast oranlarına sahip olup olmadığını denetleyin. Erişilebilirlik standartlarına uymuyorsa, durumu hem kuruma hem de Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bildirerek, engelli vatandaşların bilgiye erişim hakkını savunun.
Çocuğunuzun bindiği okul servis aracının fazla yolcu aldığını, hız yaptığını, rehber personel bulundurmadığını veya teknik olarak yetersiz olduğunu (eski lastik, emniyet kemeri eksikliği) tespit ederseniz, aracın plakasını ve şirket adını okul yönetimine, belediyenin zabıta birimine ve CİMER’e aynı anda bildirin.
Hobi bahçenizde veya küçük tarlanızda yetiştirdiğiniz ürünlerin veriminden veya sağlığından şüphe duyuyorsanız, İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüklerine başvurarak, toprağınızdan numune alıp analiz etmelerini talep edebilirsiniz. Bu analiz, toprağınızda ağır metal veya kimyasal kirlilik olup olmadığını ortaya çıkarabilir ki bu da dolaylı olarak bölgesel çevre politikalarını denetlemenizi sağlar.
E-devlet’te olmasını istediğiniz yeni bir hizmet veya mevcut bir hizmetin iyileştirilmesi için bir fikriniz varsa, bunu doğrudan “E-Devlet Kapısı Fikir ve Öneri Platformu” üzerinden yetkililere iletebilirsiniz. Fikriniz destek görürse, hayata geçirilme ihtimali vardır. Bu, sistemi daha vatandaşa dönük hale getirmek için doğrudan bir katılım kanalıdır.
Evinizin hemen yanına yapılan bir çöp tesisi, sanayi sitesi veya yüksek gerilim hattı nedeniyle mülkünüzün değeri düştüyse, projeyi yapan kamu kurumuna karşı “kamulaştırmasız el atmadan kaynaklanan değer kaybı” için tazminat davası açma hakkınızı bir avukatla görüşün.
Şehrinizde yaşayan mültecilerin barınma, sağlık ve eğitim gibi temel haklara erişiminde sorunlar yaşanıyorsa veya ayrımcılığa uğruyorlarsa, bu durumu Mülteci Hakları Dernekleri, Baroların Mülteci Hakları Komisyonları veya Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) Türkiye ofisine bildirebilirsiniz. Bu, insani ve siyasi bir denetim yoludur.
Apartmanınız kentsel dönüşüm sürecindeyse veya bir kamu desteğinden faydalanıyorsa, kat malikleri kurulu toplantılarında yöneticiye bu fonların nasıl kullanıldığını, hangi firmalarla anlaşıldığını ve harcamaların belgelerini şeffaf bir şekilde sunmasını talep edin. Yerel siyasette olduğu gibi, apartman yönetiminde de hesap verebilirlik önemlidir.
Türkiye Varlık Fonu (TVF), Ziraat Bankası, THY, BOTAŞ, PTT gibi ülkenin en büyük varlıklarını bünyesinde barındırır ve Sayıştay denetimi dışındadır. TVF’nin web sitesini ve yıllık denetim raporlarını (bağımsız denetim firmalarınca yapılan) takip ederek, bu devasa ekonomik gücün nasıl yönetildiği, hangi projelere yatırım yaptığı veya hangi varlıkları sattığı hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Elektrik veya su idaresinin web sitesinden “planlı kesintiler” listesini takip edin. Bunun dışındaki her kesintiyi, başlangıç ve bitiş saatiyle birlikte not alın. Bir ay sonunda bu listeyi, “hizmet kalitesinin düşüklüğü” ve “önceden haber verilmeyen kesintiler” başlığıyla EPDK’ya ve ilgili şirkete resmi şikayet olarak gönderin.
Valilik ve kaymakamlıklarda bulunan “Açık Kapı” birimleri, vatandaşların taleplerini hızlıca alıp ilgili kuruma yönlendirmek için kurulmuştur. CİMER’e benzer bir sistemdir ancak daha çok yerel ve il idaresiyle ilgili sorunlarda (nüfus müdürlüğü, tapu vb.) yüz yüze veya online olarak daha hızlı sonuç almanızı sağlayabilir.
Devlet Tiyatroları veya Devlet Opera ve Balesi’nin, vergilerimizle sübvanse edilen bilet fiyatlarının makul olup olmadığını, repertuvar seçimlerinde belirli bir sanat anlayışının dayatılıp dayatılmadığını ve yerli yazarlara/bestecilere yeterince yer verilip verilmediğini sorgulayın. Görüşlerinizi kurumun genel müdürlüğüne bir mektupla bildirin.
Kanunların görüşüldüğü TBMM komisyonlarına bazen iş dünyasından veya çeşitli çıkar gruplarından temsilciler katılır ve konuşma yapar. Komisyon tutanaklarını TBMM web sitesinden okuyarak, bir yasa maddesinin değişmesi için hangi şirketin veya derneğin ne gibi lobi faaliyetlerinde bulunduğunu, kimin hangi argümanı savunduğunu net bir şekilde görebilirsiniz.
Mahallenizde bulunan atıl ve bakımsız bir kamu arazisini, mahalle sakinleri olarak “hobi bahçesi” veya “kent bostanı” olarak kullanmak için belediyeye resmi talepte bulunun. Gerekirse bir dernek kurarak bu alanı sembolik bir bedelle kiralamayı teklif edin. Bu, hem atıl alanı canlandırır hem de komşuluk ilişkilerini güçlendirir.
Flightradar24 gibi halka açık uçuş takip sitelerini kullanarak, Cumhurbaşkanlığı’na veya diğer devlet kurumlarına ait olan ve uçuş bilgilerini gizlemeyen uçakların rotalarını takip edebilirsiniz. Bu, özellikle resmi görevlendirmelerin veya gezilerin güzergahı ve süresi hakkında şeffaflık sağlamak için kullanılabilir.
Şehir hastaneleri, otoyollar gibi KÖİ projelerinin sadece inşaat maliyetini değil, devletin 20-30 yıl boyunca ödemeyi taahhüt ettiği kira ve hizmet bedellerini de sorgulayın. Sayıştay’ın bu projelerle ilgili raporlarını ve bağımsız ekonomistlerin analizlerini okuyarak, projenin kamuya gerçek maliyetini anlamaya çalışın.
Bir inşaat veya yol çalışması için kesilen her ağaç için belediyenin belirli sayıda yeni fidan dikme zorunluluğu vardır. Kesilen ağaçların sayısını ve konumunu not alın. Birkaç ay sonra Bilgi Edinme yoluyla, bu kesime karşılık nereye, ne kadar ve hangi türde yeni ağaç dikildiğini sorun.
Milli Eğitim veya Tarım Bakanlığı’nın okullarda yürüttüğü gıda dağıtım projelerinde, dağıtılan ürünlerin kalitesi, son kullanma tarihi ve dağıtım sürecindeki hijyen koşulları hakkında okul yönetimine ve ilçe milli eğitim müdürlüğüne sorular sorun. Projenin amacına ulaşıp ulaşmadığını bir veli olarak takip edin.
Evinize veya okulunuza çok yakın bir baz istasyonunun limitlerin üzerinde radyasyon yaydığından endişeleniyorsanız, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na (BTK) başvurarak, o istasyon için “güvenlik sertifikası” olup olmadığını sorabilir ve yerinde “elektromanyetik alan şiddeti ölçümü” yapılmasını talep edebilirsiniz.
Ziyaret ettiğiniz bir devlet müzesinin, kütüphanesinin veya ören yerinin bakımsız, personelinin ilgisiz veya eser koruma koşullarının yetersiz olduğunu düşünüyorsanız, durumu kanıtlarıyla (fotoğraf vb.) birlikte doğrudan Kültür ve Turizm Bakanlığı’na veya CİMER’e detaylı bir rapor halinde bildirin.
Bir ay boyunca her hafta sokağınızdaki sorunları (bozuk kaldırım, patlak sokak lambası, alınmayan çöp) tarih ve fotoğraf ile belgeleyin. Bu verileri basit bir “Aylık Durum Raporu” haline getirip çıktısını alın. Raporu hem muhtarlığa hem de belediyenin ilgili birimine (Fen İşleri vb.) resmi evrak kaydıyla teslim edin. Sistematik ve belgeli yaklaşım,…
Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nin web sitesi üzerinden, şirket ve yönetici adı ile arama yapabilirsiniz. Takip etmek istediğiniz bir siyasetçinin veya yakınının adını aratarak, hangi şirketlerde yönetim kurulu üyesi veya ortak olduğunu, bu şirketlerin ne zaman kurulduğunu ve sermaye yapılarını öğrenebilirsiniz.
