Bir kamu bankasının (Ziraat, Halkbank, Vakıfbank) size keyfi veya ayrımcı bir şekilde kredi vermeyi reddettiğini, yasal olmayan masraflar çıkardığını veya hizmet kalitesinin kötü olduğunu düşünüyorsanız, BDDK’nın web sitesindeki şikayet formunu doldurarak durumu bildirebilirsiniz. BDDK, banka hakkında inceleme başlatabilir.
YSK, seçimler dışında da partilerin üye kayıtları, delege seçimleri, muhtarlıkların düşürülmesi gibi konularda sürekli kararlar alır. YSK’nın web sitesindeki “Karar Arama” bölümünden, siyasi hayatı etkileyen bu ara kararları takip ederek, seçim süreçlerinin arka planındaki hukuki gelişmeleri öğrenebilirsiniz.
Her yıl bütçe kanunu gibi bir de “Kesin Hesap Kanunu” Meclis’e sunulur. Bu kanun, bir önceki yılın bütçesinin ne kadarının gerçekleştiğini, hangi bakanlığın ne kadar harcadığını, hedeflerin ne kadar tutturulduğunu gösteren resmi bir bilançodur. TBMM web sitesinden bu kanun teklifini bularak, hükümetin mali performansını somut rakamlarla denetleyebilirsiniz.
Belediyeler yeni açılan sokaklara, parklara veya meydanlara isim verirken genellikle belediye meclisi kararı alır. Mahalle derneğiniz veya bir grup komşu olarak, bilim insanlarının, sanatçıların, kadın hakları savunucularının veya önemli toplumsal olayların isimlerinin verilmesi için belediye meclisine resmi bir dilekçe ile öneride bulunabilirsiniz.
Meclis’te grubu bulunan siyasi partilere her yıl ciddi miktarda Hazine yardımı yapılır. Bu yardımın ne kadar olduğunu, hangi partinin ne kadar aldığını ve bu paranın nerelere harcandığını (parti mali raporlarında) takip edin. Bu paranın mitingler, reklamlar dışında parti içi eğitim veya politika geliştirme gibi faaliyetler için kullanılması yönünde kamuoyu oluşturun.
Belediyenizin, bir sektördeki tüm işleri (örn: tüm otopark işletmeleri, tüm reklam panoları) tek bir şirkete vererek tekel oluşturduğunu veya rekabeti engellediğini düşünüyorsanız, durumu Rekabet Kurumu’na şikayet edebilirsiniz. Kurum, belediyenin bu eyleminin 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’a aykırı olup olmadığını inceler.
Bir kamu ihalesinde kanuna aykırılık (örneğin kazanan firmanın şartnamedeki bir koşulu sağlamaması) tespit ettiyseniz, durumu Kamu İhale Kurumu’na (KİK) bir dilekçe ile “şikayet başvurusu” olarak bildirebilirsiniz. Bu, sadece ihaleye giren firmaların değil, vatandaşların da kullanabileceği bir haktır ve ihalenin iptaline kadar gidebilecek bir süreç başlatabilir.
Bir belediyeden veya kamu kurumundan, izniniz olmadan siyasi veya promosyonel SMS/e-posta alıyorsanız, bu durum Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na (KVKK) aykırıdır. Kişisel Verileri Koruma Kurumu’nun web sitesi üzerinden, size mesaj gönderen kurumu ve mesajın içeriğini belirterek şikayette bulunabilirsiniz. Bu, kuruma ciddi para cezaları kesilmesini sağlayabilir.
CİMER ve Ombudsman’ın yetersiz kalacağını düşündüğünüz, çok büyük ve sistemsel bir yolsuzluk veya usulsüzlük (örneğin bir bakanlığın tümünü etkileyen bir sorun) için son çare olarak Devlet Denetleme Kurulu’na (DDK) başvurabilirsiniz. DDK, Cumhurbaşkanlığı’na bağlı en üst denetim organıdır ve çok kapsamlı bir soruşturma başlatma yetkisine sahiptir.
Belediyeler, kültür ve sanat etkinlikleri için önemli bütçeler ayırır. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde belediyenizin Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü’ne başvurarak, son bir yılda yapılan festival, konser ve benzeri etkinliklerin toplam maliyetini, hangi organizasyon şirketleriyle çalışıldığını ve bu şirketlere ne kadar ödendiğini kalem kalem talep edin.
Bir arazinin veya mülkün kime ait olduğu, sit alanı olup olmadığı gibi konularda şüpheniz varsa veya kadastro kayıtlarında bir hata olduğunu düşünüyorsanız, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün (TKGM) ilgili bölge müdürlüğüne bir dilekçe ile başvurarak, pafta ve parsel numarası belirttiğiniz yerin kayıtlarını incelemeyi talep edebilirsiniz.
Eğitim, sağlık, barınma gibi alanlarda çocuk haklarının ihlal edildiği bir durumla (örn: bir okulda su olmaması, çocuk işçiliği) karşılaştığınızda, bulunduğunuz ilin Barosu’nun Çocuk Hakları Merkezi’ne veya Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı Çocuk Hakları Komiteleri’ne başvurabilirsiniz. Bu kurumlar, çocuklar adına yasal süreçleri takip edebilir.
Tek bir haber kaynağına veya siyasi görüşe bağlı kalmayın. Farklı siyasi eğilimlerdeki gazeteleri, internet sitelerini ve yorumcuları takip edin. Siyaset bilimi, anayasa hukuku ve ekonomi gibi konularda yazılmış popüler bilim kitapları okuyun. 140journos, Nevşin Mengü, Cüneyt Özdemir gibi bağımsız gazetecilerin ve platformların belgesellerini ve yayınlarını izleyerek olayların farklı boyutlarını öğrenin.
Hazine’ye ait olan ve Milli Emlak Genel Müdürlüğü tarafından satılan veya kiralanan kamu arazilerini ve binalarını, kurumun web sitesindeki “İlanlar” bölümünden takip edebilirsiniz. Özellikle değerli ve stratejik konumdaki mülklerin satışını izleyerek, kamu varlıklarının nasıl değerlendirildiği hakkında fikir sahibi olabilirsiniz.
Şehrinizdeki bağımsız ve eleştirel yayın yapan yerel gazetelere, radyolara veya internet sitelerine cüzi de olsa düzenli olarak abone veya destekçi olun. Reklam veren yerel esnafa, bu yayınları destekledikleri için teşekkür edin. Güçlü yerel medya, yerel siyasetçilerin ve güç odaklarının daha etkin denetlenmesini sağlar.
E-devlet üzerinden “Acil Toplanma Alanı Sorgulama” hizmetini kullanarak, bir afet anında size en yakın toplanma alanının neresi olduğunu öğrenin. Ardından gidip o alanı bizzat görün. Gerçekten boş bir alan mı, yoksa üzerine AVM veya otopark mı yapılmış? Alanın amacı dışında kullanıldığını tespit ederseniz, AFAD’a ve CİMER’e fotoğraflarıyla birlikte şikayet edin.
Belediye Kanunu, “hemşehri hukuku” kavramını tanımlar ve belediyenin, belde sakinlerinin mahalli ve müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamakla yükümlü olduğunu belirtir. Belediyeye yazdığınız dilekçelerde, talebinizin kişisel bir lütuf değil, bu “hemşehri hukuku”ndan doğan bir hak olduğunu vurgulamanız, talebinizin ciddiyetini ve yasal dayanağını artırır.
Bir restoranda, markette veya gıda üretim yerinde hijyen koşullarının kötü olduğunu, son kullanma tarihi geçmiş ürün satıldığını veya gıdada hile yapıldığını (örn: ete soya karıştırılması) düşünüyorsanız, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın “Alo 174” hattını arayarak veya WhatsApp hattına yazarak ihbarda bulunun. Gıda denetçileri o işletmeyi denetlemekle yükümlüdür.
Türkiye’de referandumu sadece TBMM kararlaştırabilir. Ancak, yerel düzeyde, şehrinizi veya mahallenizi ilgilendiren önemli bir konuda (örn: bir parkın yıkılması, çöp tesisi yapılması) “danışma amaçlı” bir halk oylaması yapılmasını belediye meclisinden talep edebilirsiniz. Yeterli kamuoyu baskısı oluşursa, belediyeler bu tür gayriresmi oylamaları yapabilir.
Devlet okulları, hastaneler ve üniversiteler gibi kamu kurumları, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na tabidir. Bu kurumların bağlı olduğu üst kuruma (örn: İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı) Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde başvurarak, ilgilendiğiniz okulun veya hastanenin yıllık bütçesi, harcama kalemleri ve varsa döner sermaye gelirleri hakkında…
Köprü, otoyol, havalimanı gibi büyük Yap-İşlet-Devret projelerinin sözleşmeleri genellikle “ticari sır” denilerek kamuoyundan saklanır. Bu sözleşmelerin şeffaf olması ve ne kadar geçiş garantisi verildiğinin açıklanması için, milletvekillerine soru önergeleri vermeleri yönünde talepte bulunabilir veya online imza kampanyalarıyla kamuoyu baskısı oluşturabilirsiniz.
Toplumu sarsan önemli olaylar veya yolsuzluk iddiaları sonrası kurulan “Meclis Araştırma Komisyonları” raporlarını TBMM web sitesinden bulun ve okuyun. Bu raporlar, konunun uzmanlarını, tanıklarını ve siyasi sorumlularını dinleyerek hazırlandığı için, bir sorunun arka planını ve kimlerin ihmali olduğunu anlamak için en detaylı resmi kaynaklardır.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), TBMM’de temsil edilen siyasi partilerin milletvekili sayısına göre üye seçimi yapılan bir kuruldur. RTÜK’ün web sitesinden üyelerin kimler olduğunu ve hangi partinin kontenjanından seçildiğini öğrenin. Verdikleri ceza kararlarını incelerken, kararların hangi üyelerin oylarıyla alındığına bakarak, siyasi bir etki olup olmadığını değerlendirebilirsiniz.
Elektrik, su veya doğalgaz faturanızda bir hata olduğunu, sayacınızın yanlış okunduğunu veya hizmet sağlayıcı şirketin haksız bir bedel talep ettiğini düşünüyorsanız, önce şirkete itiraz edin. Sonuç alamazsanız, EPDK’nın web sitesi üzerinden online şikayet başvurusunda bulunabilirsiniz. EPDK, şirket hakkında inceleme başlatabilir.
Devlet, bir projesi için (yol, baraj vb.) arazinizi kamulaştırdığında teklif edilen bedeli kabul etmek zorunda değilsiniz. Tebligattan sonra 30 gün içinde Asliye Hukuk Mahkemesi’nde “kamulaştırma bedelinin tespiti ve artırımı” davası açabilirsiniz. Mahkemenin atayacağı bilirkişi, arazinizin gerçek değerini belirleyecektir.
BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği veya çeşitli BM özel raportörleri, düzenli olarak Türkiye hakkında raporlar (ifade özgürlüğü, yargı bağımsızlığı, kadın hakları vb.) yayınlar. Bu resmi raporlardaki eleştirileri ve tavsiyeleri, CİMER başvurularınızda veya milletvekillerine gönderdiğiniz mektuplarda kullanarak, taleplerinizin uluslararası hukuk temelinde olduğunu gösterebilirsiniz.
Üniversite yönetimiyle ilgili akademik veya idari sorunlar (haksız not, liyakatsiz atama, kaynakların verimsiz kullanımı vb.) için Yükseköğretim Kurulu’na (YÖK) bireysel veya toplu olarak şikayette bulunabilirsiniz. Ayrıca, fakülte ve üniversite öğrenci temsilciliği seçimlerine katılarak veya seçilen temsilciler aracılığıyla sorunları resmi olarak yönetime iletebilirsiniz.
Büyük projeler için “Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED)” raporu hazırlanması zorunludur. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın sitesinden bu raporları bulabilirsiniz. Raporda eksiklik, yanlış bilgi veya projenin çevreye geri döndürülemez zarar vereceği tespiti varsa, TEMA, Ekoloji Kolektifi gibi STK’lar ile veya bireysel olarak, raporun iptali için İdare Mahkemesi’nde dava açabilirsiniz.
Belediyenin “Burası zaten yeşil alan değildi” savunmasına karşı, Google Earth Pro programının “Geçmiş Görüntüler” özelliğini kullanın. Bu özellik, yıllar önceki uydu fotoğraflarını gösterir. Mahallenizin 10-20 yıl önceki fotoğraflarını bularak, park veya ormanlık olan bir alanın zamanla nasıl yok edildiğini kanıtlayabilir ve bunu mahkemede veya kamuoyunda delil olarak sunabilirsiniz.
Hangi şirketlerin ne kadar yatırım teşviki aldığını gösteren listeler, düzenli olarak Resmi Gazete’de yayınlanır. Resmi Gazete’nin web sitesinde “Yatırım Teşvik Belgesi” anahtar kelimeleriyle arama yaparak, vergilerimizle oluşturulan kaynakların hangi firmalara ve sektörlere aktarıldığını doğrudan görebilirsiniz.
Bir siyasi parti hakkında açılan kapatma davasının tüm süreci, Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından yürütülür. AYM’nin web sitesindeki “Gündem” ve “Basın Duyuruları” bölümlerini takip ederek, davanın hangi aşamada olduğunu, Yargıtay Başsavcılığı’nın ve partinin savunmalarını, mahkemenin ne zaman toplanacağını öğrenebilirsiniz.
Birçok kamu kurumu, hizmet binası veya araç kiralamak için büyük bütçeler ayırır. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nu kullanarak, ilgilendiğiniz bir kurumun (örn: il milli eğitim müdürlüğü) kaç adet araç veya bina kiraladığını, kime, ne kadar kira ödediğini ve neden satın alma yerine kiralama yoluna gittiğini sorun. Bu, gizli kalmış israfları ortaya…
Meclis’ten geçen bir kanunun Anayasa’ya aykırı olduğunu düşünüyorsanız, Cumhurbaşkanı, en çok üyeye sahip iki siyasi parti grubu ve en az 110 milletvekili, kanunun iptali için Anayasa Mahkemesi’ne dava açabilir. Muhalefet partilerinin bu davayı açıp açmadığını, açtılarsa AYM’nin süreci nasıl işlettiğini takip ederek, yasaların en üst düzeyde denetlenmesine tanıklık edebilirsiniz.
“Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme,” belediye bütçesinin kadınların, erkeklerin ve LGBTİ+’ların farklı ihtiyaçlarını gözetecek şekilde planlanmasıdır. Örneğin, kadın sığınma evlerine, kreşlere veya gece aydınlatmalarına daha fazla pay ayrılması. Kadın dernekleriyle birlikte, belediyenizin bütçesini bu gözle analiz edip raporlayabilir ve bu yaklaşımı benimsemeleri için lobi yapabilirsiniz.
Siyasi partilerin her hafta Meclis’te düzenlediği ve liderlerin konuştuğu grup toplantıları kamuoyuna açıktır ve canlı yayınlanır. Bu toplantıları izlemek, partilerin o haftaki asıl siyasi stratejisini, hangi konulara öncelik vereceğini ve hangi konulardan kaçındığını anlamanın en iyi yoludur. Akşam haberlerindeki kısa özetlerden çok daha fazlasını sunar.
Borsa İstanbul’da işlem gören ve içinde devletin de hissesi bulunan şirketler, tüm önemli finansal bilgilerini, yönetim kurulu kararlarını ve gelecek beklentilerini Kamuyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) bildirmek zorundadır. Bu siteyi takip ederek, bu dev şirketlerin mali durumu ve stratejik kararları hakkında en şeffaf bilgiye ulaşabilirsiniz.
Belediyenin (zabıta vb.) kestiği bir idari para cezası size tebliğ edildikten sonra 15 gün içinde Sulh Ceza Hakimliği’ne bir dilekçe ile itiraz etme hakkınız vardır. İtirazınızda cezanın neden haksız veya hukuka aykırı olduğunu gerekçeleriyle anlatmalısınız. Bu başvuru için avukat tutma zorunluluğu yoktur.
Yurt dışında yaşıyorsanız, bulunduğunuz ülkedeki milletvekilleri ve siyasetçilerle iletişime geçerek Türkiye’deki hukuksuzluklar, insan hakları ihlalleri veya çevre sorunları hakkında lobi faaliyeti yürütebilirsiniz. Onların Türkiye hükümetine yönelik resmi sorular sorması veya raporlar hazırlaması, uluslararası baskı oluşturabilir. Ayrıca, yurt dışı seçmen kütüğüne kaydolarak seçimlerde oy kullanabilirsiniz.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın “Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı” web sitesinden, kendi şehrinizdeki veya mahallenizdeki hava kalitesi ölçüm istasyonunun verilerini anlık olarak takip edebilirsiniz. Özellikle partikül madde (PM10, PM2.5) oranlarının tehlikeli seviyelerde olduğu günleri belgeleyip, belediye başkanınıza “Hava kirliliğini azaltmak için ne yapıyorsunuz?” diye sorun.
Sosyal medyada bir kampanya başlatırken, çok genel (#adalet) veya çok uzun (#SokagimdakiCukurlarinKapatilmasiniIstiyorum) hashtag’ler yerine, kısa, akılda kalıcı ve daha önce kullanılmamış özgün bir hashtag belirleyin (#AnkarayaKasisİste). Kampanyayı başlatmadan önce birkaç arkadaşınızla organize olarak, aynı anda ve aynı hashtag ile paylaşım yaparak “Gündem” (Trending Topic) listesine girme şansınızı artırın.
Bazı yenilikçi belediyeler, “Katılımcı Bütçe” uygulamalarıyla, belirli bir bütçeyi doğrudan halkın oylamasına sunar. Belediyenizin web sitesini veya sosyal medyasını takip ederek bu tür uygulamalar olup olmadığını öğrenin. Eğer yoksa, mahalle derneğiniz veya bir grup komşuyla belediyeye, mahalleniz için küçük bir pilot proje yapılmasını teklif edebilirsiniz.
Çevrenizde yapılan bir okul, hastane veya kamu binası inşaatının deprem yönetmeliğine uygunluğu konusunda şüpheniz varsa, binanın DASK (Doğal Afet Sigortaları Kurumu) poliçesinin yapılıp yapılmadığını sorgulatabilirsiniz. Ayrıca, belediyenin imar müdürlüğünden veya Bilgi Edinme yoluyla binanın zemin etüdü ve statik proje raporları hakkında bilgi talep edebilirsiniz.
Bir siyasetçiye veya belediyeye özgün bir proje sunduysanız, bu sunumu noter aracılığıyla “tespit” ettirebilirsiniz. Proje dosyanızı notere götürerek, o tarihte bu içeriğin sizin tarafınızdan oluşturulduğunu resmi bir belgeye bağlatın. Bu, projenizin daha sonra izinsiz kullanılması durumunda hukuki olarak elinizi güçlendirir.
Tescilli bir tarihi binanın veya sit alanının tahrip edildiğini, üzerine kaçak yapı yapıldığını görürseniz, derhal en yakın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na veya müze müdürlüğüne bir dilekçe ile başvurun. Dilekçenize fotoğraf ve konum bilgilerini ekleyerek, 2863 sayılı yasa kapsamında acil müdahale edilmesini ve suç duyurusunda bulunulmasını talep edin.
Meclis gündemine gelen ve içinde alakasız pek çok kanun değişikliği barındıran “torba yasa” tekliflerini, sivil toplum kuruluşlarının (barolar, sendikalar, dernekler) web sitelerinden takip edin. Bu kuruluşlar, genellikle kendi alanlarıyla ilgili tehlikeli maddeleri hızla tespit edip kamuoyuna duyururlar. Teklifin tam metnini TBMM sitesinden indirip içinde kendi alanınızla ilgili anahtar kelimeleri (örn:…
Bir idari işleme (imar planı, yıkım kararı vb.) karşı dava açmak istiyor ancak avukat ve mahkeme masraflarını karşılayamıyorsanız, bulunduğunuz ilin barosuna “Adli Yardım” için başvurabilirsiniz. Gelirinizin düşük olduğunu belgelediğiniz takdirde, baro size ücretsiz olarak bir avukat atayabilir ve dava masraflarından muaf olmanızı sağlayabilir.
Belediyelerin mülk satışı, kiralaması ve ihale gibi kritik kararları genellikle Belediye Meclisi’nden çok “Belediye Encümeni” tarafından alınır. Encümen kararları da kamuya açıktır. Belediyenizin web sitesinde “Kararlar” bölümünden veya Bilgi Edinme yoluyla bu kararların özetlerine ulaşarak, şehrin değerli arazilerinin kimlere, hangi bedelle satıldığını veya kiralandığını takip edebilirsiniz.
Çevrenizde işkence görmüş, tehlike arz eden veya yardıma muhtaç bir hayvan gördüğünüzde, Emniyet Genel Müdürlüğü’nün HAYDİ mobil uygulamasını indirin. Uygulama üzerinden konum bildirerek ve fotoğraf ekleyerek yapacağınız ihbarlar, doğrudan Çevre, Doğa ve Hayvanları Koruma polisine düşer ve klasik belediye ihbar hatlarından daha hızlı sonuç alınmasını sağlar.
“Alo 181” hattı veya e-devlet üzerinden Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na doğrudan şikayette bulunabilirsiniz. Fabrika atıkları, hava kirliliği, gürültü gibi konularda yapacağınız konum ve kanıt (fotoğraf, video) bazlı şikayetler, bakanlık müfettişlerinin o işletmeyi denetlemesini ve ceza kesmesini sağlar.
Bir siyasi partinin veya belediyenin reklamlarında, abartılı, kanıtlanmamış veya halkı yanıltıcı ifadeler (örneğin “Avrupa’nın en büyük parkını yaptık” gibi) kullanılıyorsa, bu reklamı Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu’na şikayet edebilirsiniz. Reklamın “Aldatıcı Reklam” veya “Karşılaştırmalı Reklam” kurallarını ihlal ettiğini belirterek incelenmesini talep edin.
