Bir davada hakimin veya savcının taraflı davrandığını, görevini kötüye kullandığını veya hukuka aykırı bir işlem yaptığını düşünüyorsanız, Hâkimler ve Savcılar Kurulu’na (HSK) şikâyet etme hakkınız vardır. HSK’nın web sitesi üzerinden, delillerinizle birlikte hazırlayacağınız bir dilekçe ile başvuru yaparak ilgili kişi hakkında disiplin soruşturması başlatılmasını talep edebilirsiniz.
Belediyelerin mülk satışı, kiralaması ve ihale gibi kritik kararları genellikle Belediye Meclisi’nden çok “Belediye Encümeni” tarafından alınır. Encümen kararları da kamuya açıktır. Belediyenizin web sitesinde “Kararlar” bölümünden veya Bilgi Edinme yoluyla bu kararların özetlerine ulaşarak, şehrin değerli arazilerinin kimlere, hangi bedelle satıldığını veya kiralandığını takip edebilirsiniz.
Çevrenizde işkence görmüş, tehlike arz eden veya yardıma muhtaç bir hayvan gördüğünüzde, Emniyet Genel Müdürlüğü’nün HAYDİ mobil uygulamasını indirin. Uygulama üzerinden konum bildirerek ve fotoğraf ekleyerek yapacağınız ihbarlar, doğrudan Çevre, Doğa ve Hayvanları Koruma polisine düşer ve klasik belediye ihbar hatlarından daha hızlı sonuç alınmasını sağlar.
“Alo 181” hattı veya e-devlet üzerinden Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na doğrudan şikayette bulunabilirsiniz. Fabrika atıkları, hava kirliliği, gürültü gibi konularda yapacağınız konum ve kanıt (fotoğraf, video) bazlı şikayetler, bakanlık müfettişlerinin o işletmeyi denetlemesini ve ceza kesmesini sağlar.
Bir siyasi partinin veya belediyenin reklamlarında, abartılı, kanıtlanmamış veya halkı yanıltıcı ifadeler (örneğin “Avrupa’nın en büyük parkını yaptık” gibi) kullanılıyorsa, bu reklamı Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu’na şikayet edebilirsiniz. Reklamın “Aldatıcı Reklam” veya “Karşılaştırmalı Reklam” kurallarını ihlal ettiğini belirterek incelenmesini talep edin.
Büyükşehir belediyelerinin ulaşım şirketlerinin (İETT, EGO, ESHOT vb.) mobil uygulamalarında veya web sitelerinde genellikle “sefer değerlendirme” veya “şikayet” modülleri bulunur. Otobüsün plakasını ve sefer saatini belirterek yapacağınız şikayet, doğrudan o hattın ve şoförün performans karnesine işlenir. Somut şikayetler, hizmet kalitesinin iyileştirilmesi için en önemli veridir.
İnternet arşivi “Wayback Machine” (archive.org) sitesini kullanın. Bir siyasetçinin vaatlerini içeren bir haber veya kendi web sayfasının linkini kopyalayıp bu siteye yapıştırın. Site, o sayfanın geçmişte kaydedilmiş versiyonlarını size gösterir. Böylece, sonradan silinmiş veya değiştirilmiş vaatleri ve açıklamaları somut kanıtlarla belgeleyebilirsiniz.
Bir siyasi tartışma programı izlerken telefonunuzdan Teyit.org veya Doğruluk Payı gibi siteleri açın. Bu platformlar, siyasetçilerin canlı yayındaki iddialarını ve verdikleri istatistikleri sık sık anlık olarak analiz eder. Bir siyasetçinin yanlış bilgi verdiğini tespit ettiklerinde bunu anında yayınlarlar. Bu bilgiyi kullanarak sosyal medyada dezenformasyonla mücadele edebilirsiniz.
Her Valilik bünyesinde bir “İl İnsan Hakları Kurulu” bulunur. Bu kurullar, kamu kurumlarında yaşanan hak ihlalleri, ayrımcılık, kötü muamele gibi konularda başvuruları kabul etmek ve araştırmak zorundadır. Yerel düzeyde yaşadığınız bir hak ihlalini doğrudan bu kurula bir dilekçe ile bildirerek, konunun resmi olarak soruşturulmasını sağlayabilirsiniz. Bu yol, CİMER’den daha spesifik…
Türkiye’de vergi yükünün büyük oranda dolaylı vergiler (KDV, ÖTV) ve ücretliler üzerinden toplandığını düşünüyorsanız, bu konuda bir kampanya başlatın. Servet vergisi, daha adil bir gelir vergisi tarifesi, vergi cennetlerine kaçırılan paraların araştırılması gibi talepleri dile getiren, ekonomistler ve hukukçularla birlikte hazırlanmış raporları siyasi partilere ve kamuoyuna sunun.
TÜİK, SBB ve bazı belediyeler, “açık veri” portalları üzerinden ham verileri (suç oranları, trafik yoğunluğu, hava kirliliği vb.) kamuoyuyla paylaşır. Bu verileri indirip basit Excel tablolarında bile işleyerek, yaşadığınız şehirle veya ülkeyle ilgili kendi analizlerinizi yapabilir, siyasetçilerin iddialarını verilerle karşılaştırabilir ve bulgularınızı sosyal medyada yayınlayabilirsiniz.
Cumhurbaşkanı, bakanlar, milletvekilleri veya belediye başkanlarının yaptıkları yurt dışı gezilerinin amacını, maliyetini, kimlerin katıldığını ve ülkeye ne gibi somut bir fayda sağladığını CİMER veya Bilgi Edinme yoluyla sorun. Bu gezilerin birer “turistik gezi” olup olmadığını veya kamu kaynaklarının israf edilip edilmediğini bu yolla denetleyebilirsiniz.
Yaşadığınız şehirdeki kamu binalarının, kaldırımların, toplu taşıma araçlarının engelli ve yaşlı erişilebilirliğine uygun olup olmadığını denetleyin. Eksiklikleri fotoğraflayarak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın ilgili birimlerine ve belediyeye bildirin. Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği’ne aykırı durumlar için idari para cezası uygulanmasını talep edebilirsiniz. – Başlık: Siyasetçilerin Yıllar Önce Ne Söylediğini Unuttuğunu…
Her seçim öncesi, tüm siyasi partilerin seçim bildirgelerini (vaatlerini içeren kitapçıkları) dijital olarak bilgisayarınıza indirin ve arşivleyin. Seçimden 1-2 yıl sonra, iktidara gelen veya muhalefette kalan partilerin bu vaatlerden hangilerini yerine getirdiğini, hangilerini unuttuğunu somut kanıtlarla karşılaştırarak bir “vaat karnesi” oluşturup kamuoyuyla paylaşın.
Kamu Görevlileri Etik Kurulu’na, bir kamu görevlisinin (bürokrat, müdür vb.) görevini kötüye kullandığına, hediye kabul ettiğine veya yakınlarını kayırdığına dair somut kanıtlarınızla başvurabilirsiniz. Bu kurulun yaptırım yetkisi sınırlı olsa da, alacağı “etik ilkeye aykırılık” kararı, o görevlinin siciline işler ve caydırıcı bir etki yaratır.
Belirli bir toplumsal amaca (eğitim, çevre, sağlık vb.) uzun vadeli hizmet etmek için, asgari mal varlığı şartını karşılayarak bir vakıf kurabilirsiniz. Derneklere göre daha karmaşık bir süreci olsa da, bir vakıf kurmak, belirli bir konuda kalıcı bir yapı oluşturmanızı ve siyasi iktidarlardan bağımsız bir şekilde toplumsal fayda sağlamanızı mümkün kılar….
Öğretmenevleri, polisevleri, DSİ misafirhaneleri gibi kamuya ait sosyal tesislerin fiyat tarifelerini ve kimlerin hangi koşullarda yararlanabildiğini Bilgi Edinme Hakkı ile sorun. Bu tesislerin zararına çalıştırılıp çalıştırılmadığını, sadece belirli bir zümreye hizmet edip etmediğini denetleyerek kamu kaynaklarının adil kullanımını sorgulayabilirsiniz.
Belediyelerin yıllık faaliyet raporlarında veya Sayıştay raporlarında borçlanma bilgileri yer alır. Belediyenizin toplam borcunu, hangi bankalara veya kurumlara borçlandığını ve borçlanma limitlerini aşıp aşmadığını takip edin. Aşırı borçlanma, gelecekteki hizmetlerin ipotek altına alınması demektir ve bu konuda hesap sorma hakkınız vardır.
E-Nabız sisteminde, aldığınız sağlık hizmetini (doktor, hastane) puanlama ve yorumlama özelliği bulunmaktadır. Randevu bulamama, muayene süresinin kısalığı, ilaçlara erişim zorluğu gibi sorunları bu alana spesifik olarak yazarak, Sağlık Bakanlığı’na doğrudan geri bildirim sağlamış olursunuz. Yeterli sayıda benzer geri bildirim, politika değişikliği için bir veri oluşturur.
Yaptığınız araştırmalar (Sayıştay raporu, belediye meclis tutanağı, EKAP ihale sonucu) sonucunda bulduğunuz bir usulsüzlüğü, bilgi ve belgeleriyle birlikte yerel basına veya bağımsız çalışan gazetecilere gönderin. Onların haber yapma kapasitesi, sizin bulgularınızın çok daha geniş kitlelere ulaşmasını ve kamuoyu baskısı oluşturmasını sağlar.
Birçok üniversitenin hukuk fakültesinde, öğrencilerin deneyim kazandığı ve vatandaşlara ücretsiz hukuki danışmanlık verdiği “hukuk klinikleri” veya “adli yardım merkezleri” bulunur. Kamu kurumlarıyla yaşadığınız basit hukuki ihtilaflar veya dilekçe yazımı gibi konularda bu kliniklerden destek alabilirsiniz.
Cumhurbaşkanı, bakanlar ve milletvekilleri, görevlerinin başında ve sonunda mal varlığı bildiriminde bulunmak zorundadır. Bu bildirimlerin şeffaf bir şekilde kamuoyuyla paylaşılması için seçtiğiniz vekile veya siyasi partilere yönelik bir kampanya başlatabilir, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde bu bildirimlerin içeriğini talep edebilirsiniz.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB), her yıl “Vatandaşın Bütçe Rehberi” adında, devlet bütçesini basit ve anlaşılır bir dille anlatan bir doküman yayınlar. Bu rehberi SBB’nin sitesinden indirerek, vergilerinizin genel olarak hangi alanlara (eğitim, sağlık, savunma vb.) ne kadar harcandığını kolayca öğrenebilirsiniz.
Türkiye’de tartıştığınız bir konu (örn: çevre kirliliğiyle mücadele, dijital mahremiyet) hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarını, Avrupa Birliği raporlarını veya başka ülkelerdeki iyi uygulama örneklerini bulun. Bu belgeleri argümanlarınıza ekleyerek, siyasetçilere ve bürokratlara sunduğunuz taleplerin uluslararası standartlara uygun olduğunu gösterebilir ve elinizi güçlendirebilirsiniz.
Mahallenizde veya şehrinizde yıllardır boş duran, çürümeye terk edilmiş kamu binalarını (eski okul, lojman, hastane) fotoğraflarıyla birlikte CİMER’e veya doğrudan ilgili bakanlığa bildirin. Bu binaların neden atıl durumda olduğunu, kamu zararına yol açıp açmadığını ve toplum yararına (kütüphane, kreş, gençlik merkezi vb.) nasıl kullanılabileceğini sorun.
Belediyelerin web siteleri veya mobil uygulamaları üzerinden yaptığı hizmet memnuniyet anketlerini görmezden gelmeyin. Bu anketlere katılarak ve özellikle “açık uçlu” yorum kısımlarına yapıcı eleştirilerinizi ve çözüm önerilerinizi detaylı bir şekilde yazarak, hizmet kalitesinin artırılmasına ve önceliklerin belirlenmesine doğrudan etki edebilirsiniz.
Çıkarılan bir kanunun, toplumsal ve ekonomik hayata etkilerini ölçen “etki analizi” raporları, modern yasamada önemli bir araçtır. İlgili bakanlıktan veya TBMM’den, çıkarılan bir kanunun (örn: vergi artışı, emeklilik düzenlemesi) etki analizi raporunun yapılıp yapılmadığını, yapıldıysa sonuçlarını Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında talep edin.
TBMM web sitesinden, bakanlar veya cumhurbaşkanı yardımcıları hakkında verilen “Meclis Soruşturması” önergelerini takip edin. Bu önergeler, ciddi yolsuzluk ve görev suistimali iddialarını içerir. Önergenin akıbetini (kabul edilip edilmediğini, komisyon kurulup kurulmadığını) takip ederek, siyasetin kendi içindeki hesap sorma mekanizmalarının nasıl işlediğini (veya işlemediğini) görebilirsiniz.
Siyasi partilerin ana kademelerine girmek zor olabilir ancak gençlik ve kadın kolları, siyasete başlamak ve parti politikalarına etki etmek için daha erişilebilir kanallardır. Bu kollarda aktif görev alarak, hem kendi gruplarınızın (gençler, kadınlar) sorunlarını parti gündemine taşıyabilir hem de parti içi demokrasiyi ve liyakati zorlayabilirsiniz.
Siyasi iktidarın kendi propagandasını “kamu spotu” adı altında televizyonlarda yayınladığını düşünüyorsanız, Reklam Kurulu’na veya RTÜK’e şikayette bulunabilirsiniz. Reklamın, kamu yararından çok siyasi reklam içerdiğini, vergi veren vatandaşların parasıyla siyasi propaganda yapıldığını belirterek şikayetinizi oluşturun.
Okul Aile Birliği toplantıları, sadece okulun ihtiyaçları için değil, aynı zamanda eğitim politikalarının yerel etkilerini tartışmak için bir platformdur. Toplantılarda, okuldaki öğretmen açığı, müfredat değişikliklerinin etkileri, kaynak eksikliği gibi konuları gündeme getirerek, bu sorunların yerel ve ulusal düzeydeki siyasi sorumlularına iletilmesi için karar aldırabilirsiniz.
Ortak bir sorunu (kentsel dönüşüm, çevre kirliliği vb.) çözmek için en az 7 kişi bir araya gelerek bir dernek kurabilirsiniz. ‘Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün (STK) web sitesindeki hazır tüzük örneklerini kullanarak ve DERBİS sistemi üzerinden başvurarak süreci çok kolay bir şekilde yürütebilirsiniz. Dernek statüsü, belediye ve diğer kurumlar nezdinde…
Sayıştay’ın web sitesinde her yıl yayınlanan denetim raporları, bakanlıkların, belediyelerin ve diğer kamu kurumlarının mali tablolarını ve faaliyetlerini denetler. Bu raporlarda, usulsüz harcamalar, görevini kötüye kullanma ve verimsiz kaynak kullanımı gibi birçok önemli bulgu yer alır. Kendi şehrinizin belediyesiyle ilgili raporu bularak, yolsuzluk ve usulsüzlükleri somut kanıtlarıyla öğrenebilirsiniz.
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na göre, barışçıl bir gösteri için “izin almak” değil, 48 saat önce “bildirimde bulunmak” yeterlidir. Bu bildirimi valiliğe veya kaymakamlığa yapmanız gerekir. Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile güvence altına alınan bu hakkınızı kullanarak, kamuoyu oluşturmak istediğiniz konularda yasal zemin içinde kalarak sesinizi duyurabilirsiniz.
Bilginiz dışında bir siyasi partiye üye yapılmış olabilirsiniz. E-devlet arama çubuğuna “Siyasi Parti Üyeliği Sorgulama” yazarak saniyeler içinde herhangi bir partiye üye olup olmadığınızı kontrol edebilir, eğer bilginiz dışında bir üyelik varsa yine aynı ekran üzerinden üyeliğinizi anında sonlandırabilirsiniz.
Bazı sivil toplum kuruluşlarının oluşturduğu Kamu Harcamaları İzleme Platformu (KAHİP) gibi platformlar, resmi verileri (Sayıştay raporları, bütçe verileri vb.) derleyerek vatandaşların daha kolay anlayacağı grafik ve analizlere dönüştürür. Bu platformları takip ederek kamu kaynaklarının nereye gittiğini daha basit bir şekilde görebilirsiniz.
Belediyelerin BİT (Belediye İktisadi Teşebbüsü) adı verilen şirketleri vardır. Bu şirketlerin yönetim kurullarında kimlerin olduğunu ve ne kadar maaş aldıklarını belediyenin web sitesinden veya Bilgi Edinme Kanunu yoluyla talep edin. Liyakatsiz atamaları veya “arpalık” olarak kullanılan pozisyonları bu yolla tespit edebilirsiniz.
Muhtarlar, mahalledeki sorunları doğrudan belediye veya kaymakamlığa iletmekle yükümlüdür. Elektrik kesintisi, bozuk yollar, çöp sorunu gibi konularda önce muhtarınıza resmi dilekçe ile başvurun. Muhtarın bu dilekçeyi ilgili kuruma iletmesini ve takibini yapmasını isteyin. Bu, sorunu resmiyete dökmenin en hızlı yerel yoludur.
Üyesi olduğunuz siyasi partinin il veya ilçe kongreleri, parti içi demokrasinin işlediği yerlerdir. Bu kongrelere delege olarak veya sadece bir üye olarak katılarak, parti yönetiminin faaliyet raporlarını dinleyebilir, eleştirilerinizi dile getirebilir ve yönetim kadrolarının seçiminde oy kullanabilirsiniz. Bu, partiyi tabandan değiştirmenin bir yoludur.
Meclis TV, sadece Genel Kurul oturumlarını değil, aynı zamanda kanunların asıl şekillendiği “İhtisas Komisyonu” toplantılarını da yayınlar. Sizi ilgilendiren bir yasanın görüşüldüğü komisyon toplantısını izleyerek, o yasaya hangi milletvekillerinin, hangi STK’ların ve bürokratların ne yönde etki etmeye çalıştığını görebilirsiniz.
Her bakanlık, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın sitesinde yayınlanan 5 yıllık stratejik planlar hazırlar. Bu planları okuyarak, örneğin Milli Eğitim Bakanlığı’nın önümüzdeki 5 yıl içinde hangi eğitim politikalarını uygulamayı hedeflediğini veya Ulaştırma Bakanlığı’nın hangi projelere öncelik vereceğini önceden öğrenebilir ve hazırlıklı olabilirsiniz.
Sadece sizi değil, toplumun genelini ilgilendiren bir sorunu (örn: belirli bir hastalığın ilaçlarının SGK kapsamına alınması) TBMM Dilekçe Komisyonu’na e-Devlet üzerinden yazabilirsiniz. Komisyon, ilgili bakanlıklardan bilgi ister, uzmanları dinler ve gerekirse bir kanun değişikliği için tavsiye kararı alabilir. Bu, bireysel bir sorunu yasal bir çözüme kavuşturmanın en etkili yoludur.
Milletvekillerinin TBMM web sitesindeki kişisel sayfalarında resmi e-posta adresleri ve telefon numaraları bulunur. E-posta atarken, konu satırına “Seçim Bölgem Olan X’ten Sayın Vekilim” gibi bir başlık atın. Mesajınızda kendinizi tanıtın, sorununuzu kısaca anlatın ve ondan ne beklediğinizi (örn: Meclis’te soru önergesi vermesi) net bir şekilde belirtin.
Bir sivil toplum kuruluşuna bağış yapmadan önce, o kurumun Açık Açık Derneği platformuna üye olup olmadığını kontrol edin. Bu platformda yer alan dernekler, bağışıklık, şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerini benimsediklerini taahhüt ederler ve mali bilgilerini kamuoyuyla paylaşırlar. Bu sayede bağışınızın doğru yere gittiğinden emin olursunuz.
Belediyelerin bir önceki yılın harcamalarını ve bir sonraki yılın hedeflerini gösteren “Stratejik Plan ve Faaliyet Raporları” web sitelerinde yayınlanmak zorundadır. Bu raporu inceleyerek, belediyenin parayı nerelere harcadığını, hangi projelere öncelik verdiğini anlayabilir ve CİMER veya Bilgi Edinme yoluyla bu harcamalar hakkında detaylı sorular sorabilirsiniz.
TBMM sitesinde “Gündem” ve “Kanun Teklifleri” bölümlerini takip ederek, sizi ilgilendiren bir yasa teklifi hangi komisyondaysa o komisyonun başkanı ve üyelerine e-posta ile ulaşın. Konuyla ilgili görüşlerinizi, yasanın olası olumsuz etkilerini ve çözüm önerilerinizi içeren bir rapor sunun. STK’lar bu yöntemi sıkça kullanır ancak bireysel olarak da etkilidir.
Sadece oy vermekle kalmayın, oyunuzun güvende olduğundan emin olun. Oy ve Ötesi gibi sivil toplum platformlarına seçimden önce gönüllü olarak kaydolun. Alacağınız kısa bir eğitimle seçim günü sandık görevlisi veya müşahit olarak görev yapabilir, tutanakların doğru tutulmasını ve oyların doğru sayılmasını sağlayarak seçim güvenliğine doğrudan katkıda bulunabilirsiniz.
Bir kamu kurumundan bilgi talep ettiğinizde, 15 iş günü içinde cevap alamazsanız veya “ticari sır”, “devlet sırrı” gibi genel gerekçelerle reddedilirseniz, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na (BEDK) itiraz edebilirsiniz. Bu kurula başvuru ücretsizdir ve genellikle vatandaş lehine kararlar verir. Kurumların keyfi bilgi saklamasının önüne geçen etkili bir yoldur.
Neredeyse her il ve ilçede bulunan Kent Konseyleri, gönüllülük esasıyla çalışan ve belediye kararlarına tavsiyelerde bulunan yapılardır. Kendi uzmanlık alanınıza (çevre, ulaşım, engelli hakları vb.) uygun bir çalışma grubuna katılarak, hazırlayacağınız rapor ve projelerin doğrudan belediye meclisinde görüşülmesini sağlayabilirsiniz.
Change.org gibi platformlarda kampanya başlatırken, muhatap olarak doğrudan sorumlu kişiyi (örn: ‘Çevre Bakanı’ veya ‘X Belediye Başkanı’) etiketleyin. Talebinizi net ve uygulanabilir bir çözüm önerisiyle birlikte sunun. Kampanyanız belirli bir imza sayısına ulaştığında, sonucu bir basın bülteni hazırlayarak yerel ve ulusal medya kuruluşlarına gönderin.
