Mahallenizde güvenlik riski (uyuşturucu kullanımı, çökme tehlikesi vb.) oluşturan terk edilmiş bir bina varsa, sahibi özel mülk dahi olsa, belediyeye ve kaymakamlığa “kamu güvenliğini ve sağlığını tehdit ettiği” gerekçesiyle başvurarak, sahiplerine tebligat yapılmasını ve binanın yıkılması veya restore edilmesi için yasal sürecin başlatılmasını sağlayabilirsiniz.
Sosyal medyada veya bir arkadaş grubunda siyasi bir tartışma alevlendiğinde, moderatör rolü üstlenin. Taraflara “Bu iddianın kaynağı nedir?”, “Karşı tarafın argümanının haklı olabilecek bir yönü var mı?”, “Bu konuda ortak bir zemin bulabilir miyiz?” gibi sorular sorarak, tartışmayı kişisel saldırılardan politika ve çözüm odaklı bir zemine çekin.
Belediyeler, kamuya açık alanların engelli erişimine uygunluğunu denetlemek için komisyonlar kurar. Bu komisyonlarda STK temsilcileri ve gönüllü vatandaşlar yer alabilir. Engelli hakları konusunda çalışan bir derneğe üye olarak veya doğrudan belediyeye başvurarak bu komisyonda yer almayı talep edin ve denetimlere bizzat katılın.
Bakanlıkların, valiliklerin veya belediyelerin “temsil ve ağırlama” adı altında yaptığı harcamalar (akşam yemekleri, hediyeler, misafir ağırlama) genellikle büyük meblağlara ulaşabilir. Bilgi Edinme yoluyla, ilgilendiğiniz kurumun son bir yıllık temsil ve ağırlama giderlerinin dökümünü (nereye, ne kadar harcandığını) talep ederek, bu harcamaların kamusal bir amaç taşıyıp taşımadığını ve israf olup olmadığını…
Devlet Memurları Kanunu, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) şartı olmadan, çok kısıtlı sayıda üst düzey makama “istisnai memur” atanmasına izin verir. Şüpheli bir atama gördüğünüzde CİMER’e, “Sn. [İsim]’in [Makam]’a atanması, 657 sayılı kanunun hangi maddesi uyarınca yapılmıştır? Atama istisnai memuriyet kapsamında ise, hangi özel ve zorunlu şartlar gerekçe gösterilmiştir?” diye…
Devlet Su İşleri (DSİ) ve bazı büyükşehir belediyeleri, “Taşkın ve Sel Riski Haritaları” yayınlar. Dere yatağı veya vadi gibi riskli bir alanda yeni bir inşaat projesi onaylandığında, bu resmi risk haritalarını indirin. Proje alanı haritada yüksek riskli görünüyorsa, bu haritayı delil olarak kullanarak imar planına veya ÇED raporuna, “bilimsel verileri…
Halk kütüphanesine gidip katalogdan temel sosyal bilimler, tarih ve edebiyat eserlerini kontrol edin. Önemli yazarların veya farklı görüşlerin eksik olduğunu tespit ederseniz, kütüphane müdürlüğüne ve İl Kültür Müdürlüğü’ne resmi bir dilekçe ile “entelektüel çeşitliliğin ve çoğulculuğun sağlanması amacıyla” satın alınmasını önerdiğiniz kitapların bir listesini sunun.
Hava kalitesi sürekli “sağlıksız” veya “tehlikeli” seviyede olan şehirlerde, valilik ve belediyenin bir “Temiz Hava Eylem Planı” hazırlaması gerekir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’ne, şehriniz için böyle bir plan olup olmadığını, varsa hedeflerini (sanayi filtreleri, trafik düzenlemeleri vb.) ve bu hedeflere ulaşma oranını sorun. Plansızlık veya başarısızlık, yöneticilerin…
Büyük bir inşaat ihalesinin şartnamesinde, yüklenici firmanın çalıştırması gereken asgari mühendis, mimar, tekniker sayısı ve nitelikleri yazar. İhaleyi alan şirketin bu personele gerçekten sahip olup olmadığını, Ticaret Odası kayıtlarından veya hatta profesyonel sosyal ağlardan (LinkedIn gibi) araştırın. Eğer kadrosu yetersiz bir firmaya ihale verildiyse, durumu KİK’e ve CİMER’e bildirin.
Hatalı bir faiz kararı, bir bakanın istifası veya yanlış bir ekonomik politika sonrası döviz kurunda yaşanan ani bir artışın, devletin dış borç stoku üzerindeki anlık maliyetini (TL cinsinden) ekonomistlere veya bağımsız araştırma platformlarına sorun. “Bu kararın Türkiye’ye bir saatlik faturası X milyar TL” gibi somut verilerle siyasi kararların ekonomik sonuçlarını…
Kamu ihalelerinin teknik şartnamelerinde, kullanılacak malzemelerin (asfalt, beton, parke taşı vb.) uyması gereken Türk Standartları Enstitüsü (TSE) normları belirtilir. Bilgi Edinme yoluyla, yapılan işin teknik şartnamesini ve kullanılan malzemelere ait “TSE Uygunluk Belgeleri”ni talep edin. Eğer belgeler eksikse veya malzeme standart dışıysa, “kamu zararı” oluşturulduğu gerekçesiyle Sayıştay’a ve savcılığa bildirebilirsiniz.
Sürekli tartışılan ama bilgi kirliliğinin çok olduğu bir konuda (örn: Suriyeli sığınmacılar, emeklilik sistemi, aşılar), resmi raporları, akademik makaleleri, güvenilir haberleri ve istatistikleri bir araya toplayan basit bir blog veya web sitesi (Google Sites veya WordPress ile ücretsiz) oluşturun. İnsanların doğru bilgiye ulaşabileceği, kaynakçalı bir referans noktası yaratarak dezenformasyonla mücadele…
Bir inşaatın projesine aykırı yapıldığını (kaçak kat, fazladan balkon vb.) ve bunu denetlemesi gereken Yapı Denetim Firması’nın duruma göz yumduğunu fark ederseniz, durumu hem belediyeye hem de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bildirin. Yapı denetim firmasının lisansının iptaline kadar gidebilecek bir süreç başlatabilirsiniz.
Kritik bir kamu görevine (bakan yardımcısı, genel müdür, kurul üyesi) atanan bir kişinin, o göreve liyakatinin olup olmadığını anlamak için geçmişini araştırın. Mezun olduğu okulu, daha önceki görev yerlerini, varsa akademik çalışmalarını ve uzmanlık alanını internetten araştırın. Atamanın siyasi mi yoksa liyakate dayalı mı olduğu konusunda bir fikir edinin.
Seçim zamanı yayınlanan anketlerin kimin tarafından finanse edildiğini, hangi anket şirketi tarafından yapıldığını, örneklem büyüklüğünü (kaç kişiye sorulduğunu), anketin yapıldığı tarih aralığını ve hata payını sorgulayın. Bu bilgileri açıklamayan anketler, genellikle kamuoyunu manipüle etme amaçlıdır.
Avrupa Konseyi’ne bağlı bu kongre, Türkiye’deki yerel yönetimlerin özerkliğini, seçimlerin demokratikliğini ve kayyum atamaları gibi konuları düzenli olarak denetler ve raporlar yayınlar. Bu raporları okuyarak, belediyeler üzerindeki siyasi baskı ve merkeziyetçilik eğilimleri hakkında uluslararası bir bakış açısı edinebilir ve bunu yerel tartışmalarda kullanabilirsiniz.
Evinizde çöpleri cam, plastik, kağıt olarak ayırıyor olsanız bile, belediyenin bunları ayrı ayrı toplayıp toplamadığını denetleyin. Çöp kamyonlarının tüm atıkları aynı anda topladığını görürseniz, fotoğrafla belgeleyerek belediyeye “Geri dönüşüm sisteminiz neden çalışmıyor? Kaynaklar neden israf ediliyor?” diye sorun.
DPT kapatılmış olsa da, Türkiye’nin geçmişteki “Beş Yıllık Kalkınma Planları” Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı arşivlerinde mevcuttur. Bu planları okuyarak, ülkenin sanayiden tarıma, eğitimden sağlığa uzun vadeli hedeflerinin zaman içinde nasıl değiştiğini, hangi hedeflere ulaşılıp hangilerinden vazgeçildiğini görerek, günümüz politikalarını tarihsel bir bağlama oturtabilirsiniz.
Muhalif görüşleriyle bilinen bir gazetecinin basın kartının “güvenlik” gibi soyut gerekçelerle iptal edildiğini öğrendiğinizde, Bilgi Edinme yoluyla İletişim Başkanlığı’na “Son bir yılda kaç gazetecinin basın kartı iptal edilmiştir? İptal gerekçelerinin dağılımı nedir?” gibi istatistiki bilgiler sorarak, bu uygulamanın basını sindirme aracına dönüşüp dönüşmediğini sorgulayın.
Toplumsal nitelikli bir davayı takip ederken, sadece “sanık suçlu mu, değil mi?” diye değil, “adil yargılanma hakkı ihlal ediliyor mu?” diye izleyin. Sanığın avukat seçme hakkı, savunma için yeterli süre ve imkana sahip olması, mahkemenin tarafsız ve bağımsız olması gibi unsurları Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi ışığında değerlendirin.
Kamu kurumları, kendi içlerinde yolsuzluğu ve usulsüzlüğü önlemek, kaynakları verimli kullanmak için bir “İç Kontrol Sistemi” kurmak ve bir “Eylem Planı” hazırlamak zorundadır. Belediyenizin Strateji Geliştirme Müdürlüğü’nden bu planı isteyerek, kurumun kendi kendine denetim mekanizmalarının kağıt üzerinde mi kaldığını yoksa gerçekten işleyip işlemediğini kontrol edin.
Evinize yakın, sizin için önemli olan bir kamu malını seçin. Örneğin “Atatürk Parkı Gönüllü Denetçisi” olun. Her ay düzenli olarak parka gidin, eksiklikleri (kırık bank, çalışmayan çeşme, kirli tuvalet), olumlu gelişmeleri fotoğraflayın ve kısa bir raporla sosyal medyada veya bir blogda “Atatürk Parkı Aylık Durum Raporu” başlığıyla yayınlayın. Bu sahiplenme,…
Desteklediğiniz veya eleştirdiğiniz bir siyasi partinin web sitesinden tüzüğünü indirin. Tüzükte, liderin (genel başkanın) nasıl seçildiğini, milletvekili adaylarının nasıl belirlendiğini (ön seçim var mı?), disiplin kurallarını ve üyelerin haklarını inceleyin. Bir partinin, ülkeye vaat ettiği demokrasiyi önce kendi içinde uygulayıp uygulamadığını tüzüğüne bakarak anlayabilirsiniz.
Belediyelerin veya diğer kamu kurumlarının personeline yönelik düzenlediği “motivasyon”, “liderlik”, “kişisel gelişim” gibi seminerlerin içeriğini, hangi firmalardan hizmet alındığını ve bu hizmetlere ne kadar ödendiğini Bilgi Edinme yoluyla sorun. Bu tür harcamaların kamuya gerçek bir fayda sağlayıp sağlamadığını, israfa yol açıp açmadığını denetleyin.
Medyada genellikle sadece Meclis’te grubu bulunan partiler yer alır. Ancak siyasi yelpazede yer alan diğer partilerin (seçime giren veya girmeyen) programlarını, tüzüklerini ve açıklamalarını web sitelerinden takip ederek, siyasi gündeme farklı ve alternatif bakış açıları kazanın. Bu, siyasi tartışmaların ana akım medya tarafından çizilen sınırların dışına çıkmasını sağlar.
Afet toplanma alanları, ilk anda buluşulacak yerlerdir. “Geçici barınma alanları” ise afet sonrası çadır veya konteyner kurulacak daha büyük alanlardır. AFAD veya belediyenize, olası bir deprem sonrası için belirlenmiş geçici barınma alanlarının konumlarını, altyapı durumlarını (su, elektrik, kanalizasyon) ve kapasitelerini sorun. Bu alanların imara açılmasını önlemek için takipte kalın.
Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımına (sanayi tesisi, konut yapımı vb.) izin veren merci “Toprak Koruma Kurulu”dur. Valilik bünyesindeki bu kurulların kararları kamuya açıktır. Verimli bir tarım arazisinin imara açılması kararını öğrendiğinizde, Ziraat Mühendisleri Odası veya TEMA Vakfı gibi kuruluşlarla iletişime geçerek karara karşı dava açılması için destek isteyebilirsiniz.
Üyesi olduğunuz sendikanın, topladığı aidatları üyelerinin hakları için mi yoksa belirli bir siyasi görüşün propagandasını yapmak için mi kullandığını sorgulayın. Sendikanın genel kurul toplantılarına katılın, mali raporları isteyin ve sendika yönetiminin, üyelerin genel siyasi eğiliminden uzaklaşarak hareket etmesine karşı çıkın.
Mahallenizde tespit ettiğiniz bir kaçak yapıya dair belediyeye defalarca dilekçe vermenize rağmen, belediye 3194 sayılı İmar Kanunu’nda belirtilen yıkım ve para cezası gibi işlemleri kasıtlı olarak yapmıyorsa, sorumlu belediye yetkilileri (örn: imar müdürü, belediye başkanı) hakkında “görevi ihmal” veya “görevi kötüye kullanma” suçlamasıyla Cumhuriyet Savcılığı’na suç duyurusunda bulunabilirsiniz.
Bir siyasetçinin konuşmasını dinlerken, kullandığı argümanlara odaklanın. “Adam karalama”, “korkuluk mantığı”, “aceleci genelleme” gibi mantık safsatalarını (hatalı akıl yürütme biçimleri) öğrenin. Safsata.com gibi kaynaklardan bu tür hataları öğrenebilirsiniz. Bir siyasetçinin argüman yerine safsata kullandığını fark ettiğinizde, bunu sosyal medyada “Burada mantık hatası var” diyerek ifşa edin.
Elinizde bulunan eski fotoğraflar, mektuplar, tapular, okul diplomaları gibi belgeler, şehrinizin sosyal ve siyasi tarihine ışık tutar. Bu belgeleri, belediyelerin veya üniversitelerin bünyesindeki “Kent Arşivi” ve “Sözlü Tarih” merkezlerine bağışlayarak veya dijital kopyalarını paylaşarak, şehrin kolektif hafızasının siyasetçiler tarafından yeniden yazılmasına karşı bir güvence oluşturun.
Hukukun en temel ilkelerinden biri, kanunların geriye yürümezliğidir. Yani, yeni çıkan bir kanun, yürürlüğe girmeden önceki olaylara uygulanarak sizin kazanılmış bir hakkınızı elinizden alamaz. Aleyhinize olan bir kanun değişikliği geçmişe yönelik uygulanmaya çalışılırsa, bu duruma “kazanılmış hak” ve “hukuk güvenliği” ilkelerini öne sürerek itiraz edebilir veya dava açabilirsiniz.
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre, büyük belediyeler “stratejik gürültü haritaları” hazırlamak zorundadır. Bu haritalar, şehirdeki anayolların, sanayi bölgelerinin ve eğlence mekanlarının yarattığı gürültü seviyelerini gösterir. Bu haritayı belediyeden talep ederek, yaşadığınız bölgenin gürültü kirliliği seviyesini ve belediyenin bu konuda aldığı önlemleri denetleyebilirsiniz.
Bir kamu görevlisinin, iş yaptığı bir müteahhitten pahalı bir hediye kabul ettiğini veya masrafları o şirketçe karşılanan bir yurt dışı gezisine katıldığını öğrendiyseniz, durumu Kamu Görevlileri Etik Kurulu’na bildirebilirsiniz. Kurul, olayın “çıkar çatışması” ve “etik davranış ilkelerine aykırılık” olup olmadığını inceler.
Milyonluk bir altyapı ihalesini alan şirketin daha önce benzer bir iş yapıp yapmadığını merak ediyorsanız, EKAP üzerinden ihalenin “yeterlilik bilgileri tablosu”nu inceleyin. Şirketin ihaleye girmek için sunduğu “iş bitirme belgesi”nin hangi işe ait olduğunu görebilir, o işin kalitesini ayrıca araştırarak firmanın liyakatini sorgulayabilirsiniz.
RTÜK, kanallara ceza keserken “tarafsızlık, haberde doğruluk, insan onuruna saygı” gibi ilkelere atıf yapar. TRT gibi kamu yayıncılarının veya iktidara yakın kanalların bu ilkeleri ihlal ettiğini düşündüğünüzde, durumu örneklerle RTÜK’e şikayet edin. Eğer RTÜK bu kanallara ceza vermiyorsa, “çifte standart” uyguladığını belgeleriyle ortaya koyarak kurumun kendisini kamuoyu vicdanında sorgulatın.
Bir soruşturma dosyasında “gizlilik kararı” (kısıtlılık kararı), dosyadaki delillerin şüpheli avukatları dışında kimseyle paylaşılmaması demektir. Ancak bu karar, olayın kendisi hakkında bilgi almanızı engellemez. Bilgi Edinme yoluyla, “X olayı ile ilgili bir soruşturma başlatılmış mıdır? Soruşturma hangi savcılık numarası üzerinden yürütülmektedir?” gibi dosyanın içeriğine girmeyen, varlığına ilişkin sorular sorabilirsiniz.
Devlet bir alanı kamulaştırırken “kamu yararı” gerekçesi sunmak zorundadır. Ancak bu gerekçe bazen özel bir şirkete veya kişiye fayda sağlamak için kullanılabilir. Kamulaştırma kararının tebliğinden sonra İdare Mahkemesi’nde, işlemin “amaç” unsuru yönünden hukuka aykırı olduğu, gerçekte kamu yararı taşımadığı iddiasıyla iptal davası açabilirsiniz.
Okul yönetimine veya ilçe milli eğitim müdürlüğüne, okulunuzdaki toplam öğretmen sayısını, bunların kaçının kadrolu, kaçının sözleşmeli ve kaçının “ücretli öğretmen” olduğunu sorun. Yüksek ücretli öğretmen oranı, eğitimde sürekliliğin ve kalitenin düşük olduğunun bir göstergesidir. Bu veriyi, Milli Eğitim Bakanlığı’na kadro talebinde bulunmak için kullanın.
Belediyenizin yurt dışındaki “kardeş şehirleri” ile ne gibi somut projeler yürüttüğünü, bu ilişki kapsamında yapılan karşılıklı ziyaretlerin maliyetini ve şehre ne gibi kültürel veya ekonomik bir katkı sağladığını sorun. Bu ilişkilerin, bazı yöneticiler için ücretsiz yurt dışı gezisi aracına dönüşmesini engelleyin.
Güncel siyasi tartışmaların derinliğini anlamak için Google Akademik, DergiPark veya üniversitelerin veri tabanlarından faydalanın. Tartıştığınız konuyla ilgili (örn: “yargı bağımsızlığı Türkiye”, “eğitimde özelleştirme”) anahtar kelimelerle arama yaparak, konunun uzmanı akademisyenlerin yazdığı, veriye dayalı ve tarafsız analizlere ulaşın.
Futbol, basketbol gibi popüler branşların yanı sıra diğer spor federasyonları da kamu kaynakları kullanır ve seçimle yönetilir. İlgilendiğiniz bir federasyonun genel kurullarına (delege olarak) katılabilir, harcama raporlarını inceleyebilir ve liyakatsiz yönetimlere karşı oy kullanarak veya durumu Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bildirerek denetim yapabilirsiniz.
Okullar, 4 yıllık stratejik planlar hazırlamak zorundadır. Bu planlar hazırlanırken yapılan “paydaş analizi” toplantılarına (veli, öğretmen, öğrenci) katılın. Okulun misyonu, vizyonu, güçlü ve zayıf yönleri tartışılırken söz alarak, eğitim kalitesinin artırılması, fiziksel şartların iyileştirilmesi veya sosyal faaliyetlerin çoğaltılması yönünde fikirlerinizi plan metnine dahil ettirin.
“Bütçe”, yıl başında yapılan bir tahmindir. “Kesin Hesap” ise yıl sonunda paranın *gerçekte* nerelere harcandığını gösteren belgedir. Belediyenizin web sitesinden veya Strateji Geliştirme Müdürlüğü’nden bir önceki yıla ait “Kesin Hesap Cetvelleri”ni isteyin. Tahmin edilenle gerçekleşen arasındaki farkları bularak, bütçe disiplinini ve sapmaların nedenlerini sorgulayın.
Yerel veya ulusal bir gazetecinin, yaptığı bir haber yüzünden tehdit edildiğini, gözaltına alındığını veya baskı gördüğünü öğrendiğinizde, durumu Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI), Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) gibi uluslararası örgütlere İngilizce bir e-posta ile bildirin. Bu örgütlerin yayınlayacağı raporlar ve kınamalar, gazeteciler üzerinde koruyucu bir kalkan oluşturabilir.
Paris Anlaşması çerçevesinde birçok büyükşehir belediyesi “İklim Değişikliği Eylem Planı” hazırlamak zorundadır. Belediyenizin böyle bir planı olup olmadığını, varsa hedeflerini (karbon salınımını azaltma, yenilenebilir enerji kullanımı, su tasarrufu vb.) sorun. Planın hedeflerine ulaşılıp ulaşılmadığını yıllık faaliyet raporlarından takip edin.
Merkez Bankası, faiz kararlarını aldığı Para Politikası Kurulu toplantılarından bir süre sonra, toplantının özetini ve tartışmalarını içeren tutanakları web sitesinde yayınlar. Bu tutanakları okuyarak, faiz kararının hangi gerekçelerle (enflasyon beklentisi, küresel koşullar vb.) alındığını, üyeler arasında farklı görüşler olup olmadığını birinci ağızdan öğrenebilirsiniz.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün (TKGM) “Parsel Sorgu” mobil uygulamasını telefonunuza indirin. Şüphe duyduğunuz bir kamu arazisi veya inşaatın yanına gittiğinizde, uygulama üzerinden konumunuzu belirleyerek o parselin kime ait olduğunu (Hazine, Belediye, şahıs, şirket vb.), alanını ve niteliğini saniyeler içinde görebilirsiniz.
Belediye meclisleri, her yıl kendi içlerinden bir “Denetim Komisyonu” seçer. Bu komisyon, belediyenin bir önceki yılki gelir ve giderlerini denetleyerek meclise bir rapor sunmak zorundadır. Bu raporlar kamuya açıktır. Belediyenizin Yazı İşleri Müdürlüğü’nden bu raporun bir kopyasını talep ederek, belediyenin kendi iç denetiminin ne kadar etkili olduğunu görün.
Üniversitelerin meteoroloji veya coğrafya bölümleriyle iletişime geçerek veya kamuya açık uydu verilerini (LandSat vb.) kullanarak, şehrinizin son 20 yıldaki yeşil alan miktarındaki azalmayı ve ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı gösteren bir harita hazırlamalarını rica edin veya kendiniz hazırlayın. Bu bilimsel veriyi, “Şehirlerimiz ısınıyor, çünkü betonlaşıyor” diyerek belediye yönetimine sunun.
